Trollen in de media
Parasieten
Toen Vladimir Lenin in 1917 voorspelde dat het potentieel van de film, een medium dat zich net begon te manifesteren, voor de propaganda wellicht belangrijker zou worden dan elk ander medium, was het internet nog een verre droom. Honderd jaar later heeft het Kremlin zich aan de evolutie aangepast, en zet het alle middelen in om de publieke opinie met behulp van de digitale technieken te beïnvloeden. Dat gebeurt onder meer door het creëren en uitbouwen van eigen webplatforms als ThinkRussia.com en Spoetnik. Maar omdat de bezoekers van deze fora vooral gelijkgezinden zijn, heeft het Russische regime een middel bedacht om ook in te breken op andere virtuele plaatsen. Dat is nu vrij makkelijk te organiseren door de snelle ontwikkeling van de zogenaamde Web 2.0 toepassingen of het interactieve internet dat we kennen van Facebook en de Russische tegenhanger vKontakte.
Je hoeft dezer dagen immers zelf geen webstek of blog meer op te starten om je mening te ventileren, je kan ook parasiteren op de inspanningen van anderen en je boodschappen massaal verspreiden via bestaande blogs, nieuwsgroepen, chatrooms en andere sociale netwerken die reacties van bezoekers toestaan. En dat is exact wat het Kremlin doet met het inzetten van internet trollen. Internet trollen zijn mensen die de discussies op deze fora opzettelijk een andere wending geven, vaak met gebruik van meerdere verborgen identiteiten. Argeloze internetbezoekers staan soms verbaasd over de massale steunbetuigingen of zelfs hagiografieën die dagelijks over Vladimir Poetin op de sociale media gepost worden. Het lijkt wel alsof duizenden Russen spontaan de moeite nemen om hun Grote Leider de hemel in te prijzen en bereid zijn om er hun leven voor te geven, maar in wezen gaat het om groepjes van betaalde broodschrijvers die diverse identiteiten aannemen en in shiften van 12 uur schrijven wat hen wordt opgedragen. Er zijn al meerdere van dergelijke groepen. De bekendste is het Агентство интернет Исследований [Agentsvo internet Issledovani] of Internet Onderzoeksagentschap, dat opereert vanuit Sint-Petersburg.
Internet Research
In juni 2014 kon de private nieuwsdienst BuzzFeed uit New York enkele documenten onderscheppen van het Агентство интернет Исследований [Agentsvo internet Issledovani] of Internet Onderzoeksagentschap, een bedrijf in Sint-Petersburg dat op 26 juli 2013 werd opgericht door Michail Koerkin, met als bedrijfsleider Nikolaj Tsjoemakov.
Uit de documenten die BuzzFeed kon bemachtigen bleek dat het Internet Onderzoeksagentschap een bedrijf is dat zich professioneel bezighoudt met trolling om de figuur van Vladimir Poetin te verheerlijken en om alle kritiek op zijn regime te pareren op het internet. De man achter het bedrijf is Jevgeni Viktorovitsj Prigozjin (°1961), de eigenaar van het cateringbedrijf Concord, dat onder meer de viering van de heraanstelling van Vladimir Poetin als president in 2012 heeft georganiseerd. Voor het jaar 2014 kreeg Prigozjin een budget van 10 miljoen dollar van het Kremlin om de trolling te organiseren.
Jevgeni Viktorovitsj Prigozjin
Het Ministerie van Waarheid
Toen het bestaan van het Onderzoeksagentschap bekend werd in 2014, huisden de trollen in een modern kantoorgebouw van vier verdiepingen aan de Savoesjkina oelitsa nr. 55 in Sint-Petersburg.
Savoesjkina oelitsa nr. 55 in Sint-Petersburg
Vermoedelijk bestaat het trollenleger al langer, maar in augustus 2013 vestigde het Onderzoeksagentschap zich in de Primorskoje Sjosse nr. 131 in Olgino, Sint-Petersburg. Dat leverde hen de bijnaam Olgino trollen op. In 2014 gingen ze dan naar een groter gebouw in de Savoesjkina oelitsa, en op 1 februari 2018 verhuisden ze opnieuw, deze keer om vier verdiepingen in te nemen in het Lachta-2 business center in Optikov oelitsa nr. 4, gebouw 3. Voortaan werden ze dus de Lachta trollen.
In het gebouw huizen twee gelijkaardige bedrijven. Naast het voormelde Internet Onderzoeksagentschap huist er ook de Интернет исследования [Internet issledovanija] of Internet Research, een bedrijf van Michail Bystrov, een voormalig politieofficier uit Sint-Petersburg. Ook dat bedrijf behoort tot de Concord holding van Jevgeni Prigozjin
De trolling wordt op professionele manier georganiseerd. In 2015 werkten er 1.000 medewerkers de klok rond, in ploegen van 12 uur. Ze werken in enkele gespecialiseerde afdelingen, waarvan de namen spontaan doen denken aan het Ministerie van Waarheid uit de roman 1984 van George Orwell (1903-1950).
Eén van de afdelingen is de Отдел Специалистов социальных сетей [Otdel Spetsialistov sotsialnich setej] of de Afdeling van specialisten in sociale netwerken. Zij posten hun commentaren op netwerken als Twitter, LiveJournal, Facebook of zijn Russische tegenhanger vKontakte.
De Отдел блогеров [Otdel blogerov] of Afdeling van bloggers richt zich op de blogs van bekende opposanten van het Russisch regime als Aleksej Anatoljevitsj Navalny (1976-2024), terwijl de Отдел быстрого реагирования [Otdel bystrogo reagitovanija] of Afdeling voor Snelle interventies paraat staat om onmiddellijk te reageren op de actualiteit.
De Креативный отдел [Kreativni otdel] of Creatieve afdeling ontwerpt de vele zogenaamde demotivatoren. Dat zijn cartoons, fotomontages, memes en grafieken die snel verspreid kunnen worden op het internet. Zij maken webpagina's met voor de leek moeilijk te onthouden url's zoals http://xn--80acbo6d9a.xn--p1ai/index.php waarop ze duizenden kant-en-klare demotivatoren ten behoeve van de trollen publiceren.
Verwarring zaaien
In april 2014 startten de trollen onder leiding van Igor Osadtsji een georganiseerde online campagne om de publieke opinie in de westerse wereld te veranderen op een manier die nuttig zou zijn voor de Russische autoriteiten met betrekking tot een militaire interventie in Oekraïne. Het werd de start van een oorlog die aanvankelijk alleen in de Donbas werd gevoerd, maar die zich later, op 24 februari 2022, uitbreidde tot een volledige en bloedige invasie van Oekraïne.
Tussen april 2014 en maart 2020 waren de trollen ook zeer actief in het oproepen tot tientallen manifestaties in de Verenigde Staten. In die periode werden ook minstens 75 projecten geïdentificeerd om nepnieuws te verspreiden over diverse thema's, onder meer de Obamacare, gevallen van verkiezingsfraude, de invloed van de islam, de Black Lives Matters beweging, de Brexit, en nog veel méér. De trollen opereerden onder valse namen als United Muslims of America, Stand For Freedom, Down with Hillary, Tennessee Republicans, Heart of Texas, BlackMattersUS, LGBT United en vele andere. Om verwarring te creëren organiseerden ze manifestaties zowel vóór als tegen Donald Trump.
Op 12 maart 2020 onthulde Clarissa Ward van de nieuwszender CNN dat de trollen ook vanuit Nigeria en Ghana de presidentiële campagne van 2020 in de Verenigde Staten probeerden te verstoren.
Geen teamwerk
Het zou kunnen teamwerk doen vermoeden, maar niets is minder waar. Net zoals in de roman 1984 krijgen de medewerkers van de verschillende afdelingen in de Savoesjkina oelitsa nr. 55 in Sint-Petersburg elkaar zelden of nooit te zien. Dat is een bewuste keuze die ook duidelijk in het Приказ «О разъяснениях дисциплинарного характера» of het Reglement ter verduidelijking van de discipline wordt bepaald. «Nauwe persoonlijke contacten in het bedrijf zijn uitdrukkelijk verboden», stipuleert het reglement. Tijdens hun shift van 12 uur mogen de trollen ook hun lokaal niet verlaten, en blijven alle gordijnen gesloten.
De Russische blogger Marat Burkhard is er begin 2015 in geslaagd om gedurende twee maanden undercover in Savoesjkina oelitsa nr. 55 te werken. Hij vertelde later hoe, in elke afdeling, de trollen worden ingedeeld in groepen van drie. Eén van hen speelt de злодей [zlodej] of slechterik. Hij geeft het startschot door op een blog of een netwerk kritiek te uiten op de autoriteiten. Daarna spreken de andere twee hem tegen, posten satirische beelden of grafieken en bejubelen het leiderschap van Poetin. Dat doen ze vanuit verschillende identiteiten. Op het ene moment reageren ze als een huismoeder die in haar keuken in Jekaterinburg een taart aan het bakken is, om twee minuten later een vrachtwagenchauffeur te zijn die ergens in de file staat tussen Tver en Moskou. Een trol moet elke dag minstens 135 commentaren posten, waarvan 50 op nieuwssites. Zij moeten zes verschillende accounts op Facebook beheren en 50 tweets rondsturen vanaf 10 verschillende Twitter accounts. Elke boodschap moet minstens 200 lettertekens lang zijn.
Marat Burkhard
De trollen mogen ook niet gelijk wat posten. Ze krijgen vrij gedetailleerde informatie over de te behandelen thema's en de daarbij horende hashtags en links naar grafieken en beelden. We konden de hand leggen op hun instructies voor de week van 28 februari tot 7 maart 2015, een document van 118 pagina's, opgesteld op de dag na de moord op de bekende oppositieleider Boris Jefimovitsj Nemtsov (1959-2015). De voornaamste thema's waren toen Oppositie, Oekraïne, VVP (Vladimir Vladimirovitsj Poetin), de Verenigde Staten en Europa. Voor elk thema krijgen de trollen een beschrijving van het thema en een overzicht van de nieuwe «feiten», de «juiste» standpunten en conclusies, en de te gebruiken hashtags en trefwoorden. Alleen wanneer ze ontmaskerd worden willen ze wel eens door de mand vallen. Toen uw webmaster in een discussie op de Facebook pagina van The Moscow Times een trol rechtstreeks aansprak, viel die uit zijn rol. Hij kon alleen reageren met «u fool go to hell», wat veel minder is dan de vereiste 200 lettertekens. Via de pijl hieronder kan u een voorbeeld van instructies voor de trollen zien.
Soms treden voormalige trollen naar buiten. Eén van hen, journaliste Ljoedmila Savtsjoek (°1980), ging ook een tijd undercover werken in de trollenfabriek en heeft haar voormalige werkgever zelfs aangeklaagd voor overtredingen van de arbeidswetgeving. Wat niemand verwachtte is wel gebeurd: ze won haar zaak, zij het voor de symbolische schadevergoeding van één roebel.
Ljoedmila Savtsjoek
De verdiensten
Een geoefende trol verdient ongeveer 40.000 roebel per maand. Dat is 546 euro of 614 dollar. Voor een westerling lijkt dat niet veel, maar het is reeds aanzienlijk beter dan de 25.000 roebel - 341 euro of 384 dollar - die een journalist bij een krant verdient. Meertalige trollen die buitenlandse websites kunnen aanpakken, verdienen zelfs 65.000 roebel - 887 euro of 997 dollar - of méér.
Het werken als een trol vereist een absolute toewijding, want het systeem is zeer repressief. Je moet 135 posts per dag halen, en te laat op het werk komen wordt beboet met een straf van 500 roebel, wat overeenkomt met 6,8 euro of 7,7 dollar. Dat laatste heeft reeds een paar vermakelijke Monty Pythonachtige video's opgeleverd van hollende trollen die proberen om nog net binnen de tijd op het werk te arriveren. Het trollenwerk is echter een serieuze zaak: de kantoren zijn strak en kaal ingericht, er mogen geen persoonlijke decoraties aangebracht worden, en lachen op het werk is verboden. Wie het toch doet kan ontslagen worden.
Deze trollen reppen zich om een boete van 500 roebel te ontlopen
Mocht Boelgakov vandaag leven, dan zou hij ongetwijfeld enkele trollen opvoeren naast figuren als Nikanor Ivanovitsj Bosoj en Aloisi Mogarytsj, en zouden Jevgenij Prigozjin en Michail Bystrov wellicht op het Bal van Satan paraderen in de voetsporen van Baron Meigel.