Inleiding
Wie de TV-reeks Master i Margarita van Vladimir Bortko heeft gezien, herinnert zich misschien nog de scène waarin Korovjev de show van Woland in het Variététheater opent. Achter hem hangt een groot spandoek met daarop de vermelding Пятилетку в 4 года [Pjatiletkoe v 4 goda] of Vijfjarenplan in 4 jaar. Dat is een typisch voorbeeld van de propaganda die door de Sovjets vakkundig werd onderhouden. Ondanks het feit dat de vijfjarenplannen steevast mislukten, werd in 1937 gepropageerd dat «de Sovjets de rest van de wereld ingehaald hadden en dat ze die weldra zelfs zouden achterlaten». In het hele land verrezen Parken van Cultuur en Rust waarin de burgers zich konden vermaken onder leiding van speciaal opgeleide vrijetijdsorganisatoren. De beelden daarvan werden gebruikt in talloze propagandafilms om te tonen dat de mensen in 1938 in staat waren om zorgeloos te leven, terwijl de Grote Terreur haar gruwelijkste periode inging.
In 1902 reeds had Vladimir Lenin (1870-1924) in zijn geschrift Wat te doen? de revolutionaire waarde van propaganda besproken. In 1910 leidde zijn waarnemer in Bakoe, een zekere Josef Stalin (1878-1953), reeds een compleet propagandadepartement. Na de triomf van de Oktoberrevolutie in 1917 zetten zij in het Centraal Comité de Отдел агитации и пропаганды [Otdjel agitatsiji i propagandi] of de Afdeling voor Agitatie en Propaganda op. Haar afkorting агитпроп [agitprop] werd een begrip, en de afdeling hield toezicht op alle informatiemedia.
De propaganda in de Sovjet-Unie deed alles om de ideologie van de Partij te bevorderen, ze was alom aanwezig en, gecombineerd met een ver doorgedreven censuur van de Главное управление по делам литературы и издательств (Главлит) [Glavnoje oepravlenje po delam literatoeri i izdatelstv] (Glavlit) of Algemeen directoraat voor literatuur en publicaties, zeer efficiënt. Ze verbloemde of ontkende mislukkingen van het beleid, blies kleine verwezenlijkingen op tot gigantische successen, of verzon gewoon onbestaande successen op politiek, economisch, wetenschappelijk en sociaal vlak. Ze herschreef ook meer dan eens de geschiedenis, vooral deze van de Communistische Partij zelf. Ze vervalste foto’s, deed onpersonen verdwijnen en creëerde rolmodellen, die aan het volk tot voorbeeld werden gesteld als ideale burgers.