Tegenstanders van de roman
Het werk van Boelgakov, en zeker De meester en Margarita, heeft niet alleen aanhangers, maar ook fanatieke tegenstanders. Dat er verzet kwam tegen de plannen voor het monument aan de Patriarchvijver in 2006 zou je nog kunnen begrijpen. De grootte van de beeldengroep die men daar had voorzien zou het idyllisch karakter van het park volledig teniet hebben gedaan en vooral het commercieel centrum dat er bij gepland was zou in gelijk welke stad ter wereld tegenstanders hebben gemobiliseerd. Het park is op zichzelf een monument, en de restauratie van de omgeving zou een groter eerbetoon aan Boelgakov zijn dan megalomane nieuwbouw. Maar het vandalisme dat het Boelgakovhuis op 22 december 2006 onderging kan bezwaarlijk vanuit een «bekommernis voor het cultureel patrimonium» worden verantwoord. Daar zaten, als we de daders mogen geloven, religieuze motieven achter. Nochtans kan Boelgakov zelf zeker niet van antireligieuze uitingen beschuldigd worden. Integendeel, hij was bijvoorbeeld zeer verontwaardigd over de beeldenstormende poëzie van de militante atheïst Demjan Bednij en wie De meester en Margarita leest met een onbevangen blik, merkt dat Boelgakov het atheïsme betreurde. Het is zelfs niet uitgesloten dat zijn eerste schetsen voor de roman ontstaan zijn als een reactie op de felle antireligieuze propaganda.
Eén van de meest opvallende fanatieke opponenten is zeker Aleksander Aleksandrovitsj Morozov. Hij organiseerde heel wat betogingen tegen het werk van Boelgakov en hij ontkent zelfs ook niet dat hij op 22 december 2006 vernielingen in het Boelgakovhuis heeft aangebracht. Morozov noemt zichzelf «de voornaamste bewaker van het cultureel erfgoed van Rusland» en de «voorzitter van het Fonds ter redding van het monument voor geschiedenis en cultuur, het Huis van Boelgakov».
In alle nieuwsberichten over deze aanslag en in de commentaren op de betogingen zal je steevast horen dat Morozov in het flatgebouw op Bolsjaja Sadovaja nummer 10 woonde. Dat was echter maar ten dele waar. Hij woonde er niet echt, maar was er wel geregistreerd. Zijn reële verblijfplaats was op de Соколиная Гора [Sokolinaja Gora] of de Valkenheuvel. dat is een stadswijk in het oostelijk deel van Moskou, in vogelvlucht een goeie 9 kilometer van Bolsjaja Sadovaja verwijderd. Niemand weet hoe hij het voor elkaar gekregen heeft, maar met zijn zogenaamd Openbaar regionaal welzijnsfonds voor de redding van het Boelgakovhuis slaagde deze voormalige alcoholische politieman erin om eerst het appartement nummer 35, en later ook het appartement nummer 6 van de Bolsjaja Sadovaja nummer 10 in handen te krijgen.
Toen de Sovjetunie uiteen viel woonde Morozov nog in zijn geboorteplaats Zagorsk en startte hij daar een Nieuwe School voor de Heropleving van Tradities voor Russische Zakenlieden. Daarmee verzamelde hij tieners van 9 tot 12 jaar rond zich uit minder succesvolle gezinnen waarvan de ouders maar al te blij waren dat ze een zorg minder hadden. Volgens sommige bronnen zou hij die kinderen, als een moderne Fagin, voor hem hebben laten werken. Een voormalige pupil van Morozov getuigt dat er 4 groepen van 5 kinderen waren, waarvan de oudste van elke groep de Leraar - Morozov zelf, dus - moest te woord staan. De kinderen konden goed met elkaar opschieten, er was voldoende te eten, maar ze waren allemaal bang om bij de Leraar te komen. Ze moesten «alles doen wat hij verlangde». Van minstens één van de kinderen is bekend dat het na zijn verblijf in Morozovs school twee jaar in behandeling is geweest vooraleer het kon praten over hoe het daar aan toe ging. Tot een rechtszaak is het niet gekomen, Morozov sloot zijn school om naar de hoofdstad te trekken.
In Moskou verplaatste Morozovs interesse zich van de pedagogie naar het zakenleven. De reorganisaties in de jaren ’80 en de democratisering van de jaren ’90 waren een ideale broedplaats voor speculanten, en Morozov stortte zich op de «slechte appartementen» van Bolsjaja Sadovaja 10. In plaats van kinderen begon hij nu slecht onderhouden en onbewoonbare flats te verzamelen. In theorie om ze te behoeden voor verval, maar in de praktijk gebeurde er niets. Hij liet zich een baard groeien en met zijn oratorisch talent, en zich beroepend op de orthodoxe christelijke leer, slaagde hij erin om enkele gepensioneerde medebewoners voor zich te winnen. Die verwelkomden maar al te graag iemand die de traditionele Russische cultuur kon redden van hebberige investeerders en waren dan ook gauw bereid om te manifesteren tegen de «goddeloze aanhangers» van De meester en Margarita. Merkwaardig genoeg nam de Redder zelf nooit deel aan die betogingen van de baboesjkas. Hij observeerde alles van aan de overkant van de straat en verkoos zelf in de schaduw te blijven.
De baboesjka's aan het Boelgakovhuis
Aan de aanslag op het appartement nummer 51 op 22 december 2006 nam Morozov wel zelf actief deel. Hij werd geïdentificeerd maar liet zich daardoor niet van zijn stuk brengen. In een debat voor het radiostation Эхо Москвы [Echo Moskvy] of De Echo van Moskou op 26 december 2006 verdedigde hij zich door te zeggen dat het appartement onbewoond was, en dat hij er pornografie en gestolen goederen had aangetroffen.
Later werd een officieel onderzoek gestart naar Aleksander Morozov. Het Moskouse Управление по борьбе с экономическими преступлениями [Oepravlenije po borbe s ekonomitsjeskimi prestoeplenijami] of Directoraat voor de Strijd tegen Economische misdrijven opende een dossier tegen hem. En het departement voor Huisvesting van de stad Moskou bsloot om de Redder van het erfgoed uit zijn appartementen te zetten. Morozov zelf zei dat hij niet onder de indruk was. Hij ging in het koor van de Kerk van Taganka zingen en was er niet bang voor dat zijn vroegere activiteiten met de verwaarloosde kinderen of zijn oplichterspraktijken met zijn fonds in de openbaarheid zouden komen. Volgens hem getuigden de klachten van een «grote creativiteit» en heeft hij niets misdaan.
We hebben al een tijdje niets meer van Morozov gehoord, maar dat neemt niet weg dat nog anderen de aanwezigheid van het Boelgakovhuis en het Museum M.A. Boelgakov in Bolsjaja Sadovaja nummer 10 betreuren en bestrijden. Op 4 januari 2017 presenteerde regisseur Anna Joertajeva haar documentaire Булгаковщина [Boelgakovsjtsjina] of Bulgakovesque, waarin ze een beeld schetst van de tegenstanders van Boelgakov, en waarvan u op deze site de trailer kan bekijken door op onderstaande link te klikken.
