Achtervolging
Een «A»-tram
In Moskou lopen heel wat tramlijnen. Ze worden allemaal aangeduid met een nummer, behalve één die is aangeduid met de letter «A». Deze lijn, die Трактиръ Аннушка (Traktir Annoesjka) of Café Annoesjka heet, fungeert als restaurant terwijl ze rond de Чистый Пруды (Tsjistij Proedi) of de Schone Vijvers rijdt.
U kan meer lezen over het Café Annoesjka in de sectie Locaties van deze website door op de pijl hieronder te klikken.
Klikbare map
Op deze klikbare map kan u de achtervolging van Ivan in de straten van Moskou volgen.
Nummer 13, appartement 47
Ivan krijgt een ingeving: de professor moest zich beslist ophouden in nummer 13, appartement 47, «geen twijfel aan». Boelgakov beschrijft hier het appartement van zijn vrienden, de Liamins. Nikolai Nikolajevitsj Liamin, literatuurexpert en vertaler, en Natalia Abramovna Liamina-Oesjakova, zijn vrouw en artieste van beroep. Het adres werd evenwel lichtjes aangepast, want in werkelijkheid woonden ze in de Savelijevski Pereulok 12, Appartement 66.
Het huis van de Liamins
Het verhaal van de Liamins zal later nog terugkomen in hoofdstuk 15, in de droom van Nikanor Ivanovitsj.
Primussen
Het tekort aan woonruimte na de revolutie leidde tot het typische Sovjetfenomeen van gemeenschappelijke appartementen waarin gezinnen één of twee privékamers hadden en voor de rest de keuken en toiletten deelden. Het primuskacheltje, een klein draagbaar kacheltje dat op benzeen werkte, en dat ook in die tijd op de markt verscheen, werd er snel het symbool van. Elk gezin had zijn eigen primus.
De primus zal later in De meester en Margarita nog een belangrijke rol spelen wanneer Korovjev en Behemoth afscheid nemen van Moskou.
Twee bruiloftskaarsen
In het Orthodox bruiloftsritueel, staan de bruid en de bruidegom recht terwijl ze elk een brandende kaars vasthouden. Dat zijn speciale, brede, vaak rijkelijk gedecoreerde kaarsen, die na de bruiloft worden bewaard, vaak in een hoek bij het familie-ikoon.
Het amfitheater aan de stroom
De plaats waar Ivan de rivier induikt, «bij de amfitheatersgewijsaflopende granieten boorden van Moskous stroom», is daar waar de kathedraal van Christus-Verlosser heeft gestaan. «Heeft gestaan» want in 1931, terwijl Boelgakov De meester en Margarita aan het schrijven was, werd de kathedraal gedynamiteerd door het Sovjetregime. De overgebleven granieten trappen en het amfitheater waren oorspronkelijk een reusachtige doopvont aan de rivieroever, en werden gemeenzaam bekend als De Jordaan. De kathedraal is nu weer opgebouwd.
U kan meer lezen over de geschiedenis van de kathedraal in de sectie Locaties van deze website door op de pijl hieronder te klikken.
Ivan ontdeed zich van zijn kleren
Het bad van Ivan zou kunnen beschouwd worden als een soort doop. Want hierna is Ivan niet meer dezelfde.
Het zich ontdoen van de kleren doet denken aan de voorbereiding op het inwijdingsritueel in de eerste graad van de vrijmetselarij, waar de neofiet zich ontdoet van zijn oude outfit, inclusief alle metalen zoals horloge, muntstukken en ringen. Symbolisch ontdoet hij zich zo van zijn hoogmoed, zijn ijdelheid, zijn hebzucht en van alles wat hem aan het materiële of materialistische bindt. Het betekent ook dat hij de oude mens aflegt, met zijn verzamelde kennis, zijn overtuigingen, vooroordelen en passies en dat hij zich openstelt voor een fundamentele peiling naar het leven en vooral naar zijn eigen leven.
Initiatie van een vrijmetselaar
De interesse van Boelgakov voor de symbolen van de vrijmetselarij kan onder meer verklaard worden door het feit dat zijn vader Afanasi Ivanovitsj Boelgakov (1859-1907), die theoloog en kerkhistoricus was, in 1903 een artikel had geschreven over De moderne vrijmetselarij in haar relatie met de kerk en de staat, dat gepubliceerd werd in de Akten van de Theologische Academie van Kyiv.
U kan méér lezen over de vrijmetselarij in De meester en Margarita in de sectie Context van deze website door op de pijl hieronder te klikken.
Jevgeni Onegin
Jevgeni Onegin is een beroemde roman in verzen van Aleksander Sergejevitsj Poesjkin (1799-1837), die de inspratie vormde voor de gelijknamige opera van Pjotr Iljitsj Tsjaikovski (1840-1893), waarvan het libretto geschreven werd door de broer van de componist Modest Iljitsj Tsjaikovski (1850-1916). Tatjana, die even verder wordt vermeld, is de heldin van Jevgeni Onegin.
Jevgeni Onegin is een symbool van de klassieke Russische cultuur die Ivan en zijn gelijkgezinden professioneel verwierpen. Door deze muziek te horen is hij verplicht om medelijden te hebben met de held van de opera, om terug te vinden wat hij eerder vernederd had, en om zich te verzoenen met zijn afkomst. De polonaise komt uit alle huizen tegelijk - die waren immers uitgerust met radioposten met één uniek programma. Met deze beschrijving bekritiseert Boelgakov de uniformisering van de cultuur in de sovjetsamenleving.
Hier kan u luisteren naar «het helse geloei» van de polonaise:
Op de borst van zijn goorwitte gescheurde Tolstojhemd
Een Tolstojhemd is een traditioneel hemd met de halsopening aan één kant. De oorspronkelijke naam is косоворотка [kosovorotka] of schuine kraag. Het werd met Lev Nikolajevitsj Tolstoj (1828-1910) geassocieerd omdat die ervan hield zich in boerenkleren te vertonen, en met de boeren te gaan maaien. Daardoor werd dit soort hemd al snel тольстовка [tolstovka] genoemd. Omdat dit soort hemd niet in het westen voorkwam, werd het wel vaker als een teken van het Russisch nationalisme gebruikt.
De halsopening van een tolstovka
De kleren die Ivan Bezdomny aantrekt in plaats van «de ruitjespet, houthakkershemd, kreukelige witte broek en zwarte gymnastiekschoenen» die hij bij de Patriarchvijver droeg, zouden kunnen verwijzen naar het inwijdingsritueel voor leerling, de eerste graad van de vrijmetselarij, waar de kandidaat in sjofele kledij wordt binnengebracht. Meestal draagt hij, zoals Bezdomny, een goorwit hemd dat half is opengemaakt. De kandidaat is ook geblinddoekt. In de derde versie van De meester en Margarita uit 1933 was Ivan tijdelijk blind toen hij in de kliniek werd opgenomen.
Een papieren ikoon en een brandende bruiloftskaars
Bij het inwijdingsritueel voor leerling in de vrijmetselarij hoort ook een kaars, en wordt de punt van een zwaard tegen de borst van de kandidaat-leerling geplaatst. In een eerdere versie van De meester en Margarita was het papieren ikoon met een veiligheidsspeld vastgemaakt aan de borst van Ivan.
Nederlandse ondertitels
Alle films gebaseerd op De meester en Margarita werden door uw webmaster ondertiteld in het Nederlands, Engels, Spaans, Frans, Duits en Italiaans. Klik op de link hieronder om ze te vinden.
