De meester en Margarita

28. De laatste avonturen van Korovjev en Behemoth

Nederlands > De roman > Aantekeningen per hoofdstuk > Hoofdstuk 28

Het warenhuis Torgsin

Torgsin is een typische samentrekking voor Торговля с иностранцами [torgovlia s inostrantsami] of Handel met buitenlanders. Zo luidde de naam van deze winkels in de jaren '20 en '30. In theorie kon iedereen met harde valuta of waardevolle dingen deze winkel binnenstappen en er onvindbare goederen kopen zoals voedsel en kleren. Natuurlijk stonden er bewakers aan de deur om mensen buiten te houden die er niet uitzagen alsof ze waardevolle dingen bezaten.

Klik hier om meer te lezen over valutawarenhuizen in de Sovjetunie
Klik hier om meer te lezen over het Torgsin warenhuis

Haroen al-Rasjid

De Abbasiden vormden een dynastie van het Arabische Rijk die van 750 tot 1258 vanuit de hoofdstad Bagdad regeerde. Aan het hoofd van het rijk stond een kalief die de wereldlijke leider was. Eén van die kaliefen was Haroen al-Rasjid (?766-809). Hij werd legendarisch omdat hij ’s nachts door de stad zwierf, verkleed als bedelaar, om beter te kunnen omgaan met zijn onderdanen. Hij werd een held in liederen en in sommige verhalen uit de Duizend en één Nacht.

Palositsj

Palositsj is de samentrekking van de voornaam en het patronymicum van Pavel Josifovitsj. Wanneer het snel moet gaan worden die wel vaker samengetrokken in het Russisch.

Eersteklas Kertsj-haring

Kertsj-haring is een dure haringsoort uit de stad Kertsj, gelegen in de zuidwestelijke uithoek van de Krim, aan de Zee van Azov.

Fluiten!

Net zoals Archibald Archibaldobitsj in Gribojedov (zie hoofdstuk 5) zijn krachtdadig optreden besluit met de uitroep «Fluiten!», zo geeft ook de imponerende Pavel Josifovitsj hier exact hetzelfde commando om de politie erbij te roepen.

Bitter, bitter!

Er bestaat een oud Russisch gebruik om af en toe Горько! [Gorko] of Bitter! te roepen op een bruiloftsmaaltijd. Van de jonggehuwden wordt dan verwacht dat ze elkaar een kus geven om het weer zoet te maken.

In de veel bekroonde film Москва слезам не верит [Moskva slezam ne vjerit] of Moskou gelooft niet in tranen van Vladimir Valentinovitsj Mensjov (°1937) uit 1979 komt een bruiloftsfeest voor waarin de gasten «Bitter! Bitter!» scanderen. De film werd bekroond met de Oscar voor Beste Buitenandse Film (1979). De scène met «Bitter!» is op het einde van het fragment. Aan het begin kan u mensen zien die de kamarinskaja dansen (zie hoofdstuk 23)

Klik hier om om een fragment te zien uit Mensjovs film

Don Quichote

Don Quichote is de beroemde roman die tussen 1605 en 1615 werd geschreven door de Spaanse auteur Miguel de Cervantes (1547-1616). Boelgakov kende die roman zeer goed, want hij had er een toneelbewerking van gemaakt in 1937-1939.

Dode Zielen

Dode Zielen is de eveneens wereldberoemde roman die tussen 1842 en 1852 werd geschreven door de Russische schrijver Nikolaj Vasilevitsj Gogol (1809-1852). Boelgakov kende ook deze roman zeer goed, want hij had er een toneelbewerking van gemaakt in 1930-1932. Net zoals Boelgakov zelf en de meester verbrandde Gogol een deel van zijn manuscript.

Melpomene, Polyhymnia en Thalia

Melpomene, Polyhymnia en Thalia zijn drie van de in totaal negen Griekse muzen: Melpomene is de muze van de tragedie, Polyhymnia is de muze van de dans, later ook van de pantomime, en Thalia is de muze van de komedie

Revisor

Ревизор [Revizor] of Revisor is een komedie van Nikolaj Vasilevitsj Gogol (1809-1852), en één van de meesterwerken van het Russisch theater. Het werd geschreven in 1836 en Boelgakov heeft er een filmscenario van gemaakt, maar de film werd nooit gedraaid.

Jevgeni Onegin

Korovjev refereert hier niet naar de opera van van Pjotr Iljitsj Tsjaikovski (1840-1893), maar naar het lange versdicht van Aleksandr Sergejevitsj Poesjkin (1799-1837) waarop de opera gebaseerd is.

Uw lidmaatschapskaart?

Gribojedov is een schrijvershuis. Niet iedereen kan er zomaar binnen om te genieten van de zaligheden die Archibald Archibaldovitsj op tafel weet te toveren. Deze scène doet denken aan de filosofische roman Sur la pierre blanche van de Franse schrijver Jacques Anatole-François Thibault (1844-1924), beter bekend als Anatole France, die van 18 april tot 13 mei 1904 als feuilleton gepubliceerd werd in de pas opgerichte socialistische krant l'Humanité.

Het personage Jacques Hippolyte Dufresne leest aan enkele vrienden een verhaal voor waarin hij bevindt zich in het jaar 2270. Een groot deel van de wereld is verenigd in één grote Federatie waarin het socialistische ideaal is verwezenlijkt en ongelijkheden (bijna) volledig verdwenen zijn.

Tijdens een wandeling ziet hij een mooi groot huis waar zich veel mensen bevinden die in een zeer aangename omgeving lijken te tafelen. Wanneer hij wil binnengaan wordt hij echter tegengehouden, want hij heeft geen bon. De portier begrijpt niet «hoe je kan reizen zonder bonnen», en laat hem niet binnen.

Dostojevski

«Dostojevski is dood,» zei de vrouw, maar het klonk niet al te zeker. «Ik protesteer!», riep Behemoth vurig uit. «Dostojevski is onsterfelijk!» Dit is een ander citaat van De meester en Margarita dat zeer populair werd toen de roman voor het eerst werd gepubliceerd.

In feite had Boelgakov dit idee al eerder gebruikt, in Het leven van Monsieur de Molière, zijn roman uit 1933, waarin hij het leven beschrijft van Jean-Baptiste Poquelin (1622-1673), beter bekend onder zijn artiestennaam Molière. In die roman beschreef Boelgakov hoe Lodewijk XIV (1638-1715) Molière wilde zien. Maar prins Armand de Bourbon-Condé (1629-1666) kwam hem tegemoet en zei: «Molière is dood» .Louis XIV nam zijn hoed af en antwoordde: «Molière is onsterfelijk!»

En in Boelgakovs feuilleton De Egyptische mummie (Het verhaal van een vakbondslid) uit 1924, vroeg de voorzitter van een plaatselijke vakbond: «En waar woont Karl Marx?» Een jonge man schreeuwt over Marx: «Hij is dood!» Maar de voorzitter blafte terug: «Nee! Hij leeft in de harten van het proletariaat».

Beide scènes zijn satirische overwegingen van Boelgakov op de Sovjet-propaganda, die vaak de onsterfelijkheid van de theoretici en leiders van de revolutie voorstelde - of op zijn minst hun ideeën. Een bekend voorbeeld is het gedicht Komsomolskaja uit 1924 van Vladimir Vladimirovitsj Majakovski (1893-1930) waarin, als een mantra, de volgende woorden steeds worden herhaald: «Ленин жил, Ленин жив, Ленин будет жить» of «Lenin heeft geleefd, Lenin leeft, Lenin zal leven! »

Sofja Pavlovna

Deze burgeres blijkt toevallig dezelfde naam te hebben als de heldin uit Verdriet door Verstand van Aleksandr Sergejevitsj Gribojedov (1795-1829). Misschien was dat wel de reden waarom ze deze felbegeerde job in het Gribojedovhuis gekregen had. Ze had evenwel een klein probleempje: ze wist niet dat Dostojevskij onsterfelijk was.

Panajev en Skabitsjevski

Korovjev en Behemoth schrijven zich in onder de namen van de schrijver Ivan Ivanovitsj Panajev (1812-1862) en van de criticus en journalist Aleksandr Skabitsjevski (1858-1912). Geen van beiden hebben het Sovjettijdperk meegemaakt, maar ze waren voor Boelgakov schrijvers van de tweede rang. Zij hadden volgens hem geen eigen mening, en oordeelden slechts op basis van oppervlakkige elementen zoals het lidmaatschap van een schrijversclub. Ze zijn dus ook inwisselbaar, wat Boelgakov illustreert wanneer ze zich inschrijven. Naast de naam Panajev ondertekent Korovjev met Skabitsjevski en Behemoth handelt precies andersom.

Steurrug

De steurrug wordt in de Russische tekst aangeduid met балык [balik] of балычок [balitsjok]. Het is een lang stuk visfilet dat in één stuk wordt weggesneden, en dan gerookt of gezouten wordt, en het is erg duur.

De belletrist Petrakov-Soechovej

Ik weet (nog) niet of er voor de belletrist Petrakov-Soechovej of zijn echtgenote Antonida Porfirjevna reële prototypes bestaan. Het woord суховей [soechovej] refereert naar een hete, droge wind, en порфир [porfier] is een hard gesteente, zoals graniet.

Moskovskaja Vodka

Московская водка [Moskovskaja vodka] is, letterlijk vodka uit Moskou. Het is een merknaam van een 100 % granenvodka van 40 graden.

De stadsverslaggever Boba Kandaloepski

Ik weet (nog) niet of voor deze figuur een reëel prototype bestaat. Боба [Boba] is een diminutief voor Борис [Boris], кандалы [kandali] zijn boeien of kluisters, en een кандалыник [kandalinik] is een geketende arrestant. Aangezien Boelgakov zegt dat Boba Kandaloepski in heel Moskou bekend was voor zijn «verbluffende alwetendheid», zou лупский [loepski] misschien kunnen afgeleid zijn van лупа [loepa] of vergrootglas, wat hem in staat stelt om alles te zien.