18. Onfortuinlijke bezoekers

Nederlands > De roman > Aantekeningen per hoofdstuk > Hoofdstuk 18

Maksimilian Andrejevitsj Poplavski

Poplavski is de aangetrouwde oom van Berlioz die in Kyiv woont. Boelgakov was daar zelf ook geboren. Eerder in het boek; in hoofdstuk 3 vraagt Woland reeds aan Berlioz wanneer die wegholt om de geheime politie op te bellen, en daarmee zijn eigen onthoofding tegemoet loopt: «Zal ik meteen een telegram naar uw oom in Kiev laten sturen?»

Er bestaat een Russisch rijmpje dat zegt: «В огороде бузина, а в Киеве дядя» of «Een vlierstruik in de tuin, een oom in Kiev». Dat wordt wel eens geantwoord als er geen logisch verband is tussen de verschillende dingen iemand zegt, of als die «appelen met peren vergelijkt».

Hierboven wordt de naam Boelgakovs geboortestad geschreven als «Kiev», de transliteratie van het Russische Киев. De meester en Margarita werd immers geschreven in het Russisch, en de meeste vertalers translitereerden de naam dan ook uit het Russisch. Elders op deze website wordt de naam van de geboortestad van Michail Boelgakov echter steeds geschreven als «Kyiv», de Nederlandse transliteratie van het Oekraïense Київ.

Klik hier om meer over dit personage te lezen


De voormalige Instituutsstraat

De «voormalige» Instituutsstraat heet nu opnieuw Instituutsstraat. In 1919 werd de naam veranderd in 25 oktoberstraat en later, in 1944, in Oktoberrevolutiestraat. In 1993 kreeg de straat haar oude naam terug. Het is één van de voornaamste straten van Kyiv, Oekraïne, vlakbij het Onafhankelijkheidsplein, beter bekend als Maidan.


Ben zojuist onthoofd

Boelgakov gebruikt de onpersoonlijke vorm van het werkwoord зарезать [zarezat] of kelen, de naamval instrumentalis voor het zelfstandig naamwoord трамвай [tramway] of tram, en de accusatief voor het persoonlijk voornaamwoord я [ya] of ik. Dat is een wat vreemde constructie is, ook in het Russisch. De Russische taal kent geen onpersoonlijk voornaamwoord, zoals «men» in het Nederlands of «on» in het Frans. Om een vergelijkbaar effect te krijgen, wordt de neutrale derde persoon enkelvoud gebruikt. Een letterlijke vertaling van de zin van Boelgakov zou zijn: «Men heeft mij net de keel doorgesneden met een tram», alsof je kon een tram gebruiken als een mes om iemands keel over te snijden.

Voor de studenten onder u: зарезать (zarezat) betekent ook laten zakken in de context van een examen.


Een appartement in Moskou

Een Sovjetburger die een appartement in Moskou kon krijgen beschouwde dat als een grote overwinning. In Moskou kon je immers dingen vinden die je elders onmogelijk te pakken kon krijgen. Je kon echter maar een прописка [propiska] - een registratie of toelating om daar te wonen - krijgen indien je zelf in Moskou geboren was of indien je met iemand trouwde die een propiska had. De poging van Poplavski om zijn appartement in Kyiv te ruilen voor een in Moskou, en zijn vurige wens om de woning van zijn neef te erven waren een bekend scenario in de Sovjetunie.

Klik hier voor meer informatie over de huisvestingspolitiek van de Sovjets


De lenteoverstromingen van de Dnjepr

De Dnjepr is de rivier die door Kyiv stroomt.


Het weergaloze uitzicht vanaf het voetstuk van vorst Vladimir’s monument

Het standbeeld van Prins Vladimir I van Kyiv staat op een heuvel van waarop het de Dnjepr overschouwt. Dit beeld is een monument dat de kerstening van Rusland herdenkt. Prins Vladimir Svyatoslavitsj de Grote (956-1015) was immers de heidense heerser die in 988 het Byzantijnse christendom naar het Land van Roes bracht. Het Land van Roes, ook het Kyivse Rijk of het Grootvorstendom Kyiv genoemd, strekte zich uit van het huidige Polen tot Novgorod en is de middeleeuwse voorloper van Rusland, Oekraïne en Wit-Rusland. Door het invoeren van het christendom hoopte prins Vladimir dat er vlotter politieke en culturele banden zouden kunnen gesmeed worden met Bulgarije en het Byzantijnse Rijk.

Het standbeeld werd gemaakt door Vasili Ivanovitsj Demut-Malinovsky (1779-1846) en Peter Klodt von Jürgensburg (1805-1867) en het werd opgericht in1853.


«Aha!»

Poplavski roept meermaals «Aha!» wat erop duidt dat hij goed weet hoe hij het feit van de verdwijning van de voorzitter en de secretaris van het huisbestuur van Sadovaja 302 bis moet interpreteren.


Bestuurslid Pjatnazjko

Ik weet (nog) niet of voor deze figuur een reëel prototype bestaat. Het eerste woorddeel van zijn naam; пять [pjat], betekent vijf, en het werkwoord нажить [nazjit] betekent [geld] verdienen.


En het was nog wel nodig dat ik ze allemaal tegelijk…

In de Russische tekst worden de mannen die verdwijnen in de accusatief gezet, zonder dat er een onderwerp of een werkwoord aan te pas komt. Waarmee Boelgakov via een taalspelletje aanduidt dat ze het voorwerp zijn van een actie, uitgevoerd door de «onbenoembare» geheime politie. Poplavski, slim als hij is, begrijpt echter meteen welk onderwerp en welk werkwoord in actie zijn geweest wanneer hij een seconde later «alleen in de bestuurskamer staat».


Driehonderd druppels ethervaleriaan

Opnieuw de druppels die reeds in het vorige hoofdstuk voorkwamen. Maar 300 druppels is wel een er hoge dosis, die een coma of zelfs de dood kan veroorzaken.


Departement nummer vierhonderdtwaalf

Boelgakov gebruikt weer een onmogelijk hoog nummer voor een afdeling de afgifte van paspoorten. Het getal 412 komt nog terug in hoofdstuk 27 van de roman, wanneer de geheime politie Grigory Danilovitsj Rimski, de findirector van het Variété Theater zal terugvinden in kamer nummer 412 van het Astoria hotel in Leningrad. Boelgakov kende deze kamer zeer overigens goed. Het is de kamer waarin hij bij voorkeur verbleef wanneer hij in Leningrad was.

Geloof het of niet, maar als uw webmaster naar Moskou gaat, krijgt hij vaak kamernummer 412. Niet in het Astoria hotel, echter, maar wel in het Baltschug Kempinski hotel.


Paspoorten

Het paspoort werd na de oktoberrevolutie afgeschaft en pas op 27 oktober 1932 door Stalin weer ingevoerd Dat was tijdens de grote periode van hongersnood, en voornamelijk voor binnenlands gebruik. De plattelandsbevolking kreeg er geen, en dat was om het leeglopen van de kolchozen of collectieve boerderijen te voorkomen. Zonder paspoort kon je immers niet naar een andere plaats verhuizen. Pas in de jaren zestig konden zij er ook een krijgen.

De aanvraagprocedure om een paspoort te krijgen was heel complex met veel lange vragenlijsten, met daarin een reeks onaangename en gevaarlijke vragen over het verleden, over familieleden in het buitenland, etc.

Eigenlijk is er niet veel veranderd sindsdien. In 2009, toen de webmaster van de Master & Margarita website een verblijfsvergunning in Moskou wou aanvragen, moest hij ook veel lange vragenlijsten invullen, waarin hij een heleboel informatie moest geven, niet alleen over zichzelf, maar ook over zijn ouders, over al zijn broers en zussen en hun activiteiten, over alle adressen waar hij ooit woonde etc. Voordat hij aan de eigenlijke procedure kon beginnen, werd hij naar vier verschillende ziekenhuizen in vier verschillende delen van de stad gestuurd voor een hele reeks van medische onderzoeken, waarvan de laatste in een psychiatrisch centrum plaatsvonden. In die tijd had hij een blog waarin hij zijn ervaringen gedurende de aanvraagprocedure beschreef. Spoedig nadat hij de vaak onbeschofte en vernederende behandeling van de aanvragers, waarvan de meeste afkomstig waren uit voormalige Sovjet-republieken, begon te beschrijven, en details gaf over hoe steekpenningen werden gevraagd en betaald, werd de blog offline gehaald door onbekende krachten. De verblijfsvergunning werd wel verleend.


Het was één grote consternatie in het huis van de Oblonski’s

Boelgakov citeert hier de eerste regel uit Anna Karenina (1873-1876), de bekende roman van Lev Nikolajevitsj Tolstoj (1828-1910).


Een ouderwets shantungpak

Shangtung is de naam die gegeven wordt aan een zwaar zijdeweefsel met een ruwe oppervlakte afkomstig uit 山东 [Shan-tung] of Shandong. Shandong wordt beschouwd als de provincie waar het pottenbakken, het porcelein en de zijde zijn ontstaan.

In de Russische tekst komt de naam shangtung echter niet voor. Zijn de Nederlandse vertalers dan fout? Wel, niet echt. Boelgakov beschrijft een oudere man в чесунчовом старинном костюме [v tsjessoentsjovom starinnom kostumje] of in een ouderwets pak van tussorzijde. Чесуча [tsjesoestsja] is tussorzijde. Dat is een bruinachtig soort wilde zijde, die door de rups van de tussahvlinder wordt voortgebracht, en die gevonden wordt in moerbeibomen in China. Stoffen vervaardigd van wilde zijde zijn onder meer honan en shantung.


Andrej Fokitsj Sokov

Sokov is de buffetchef van het Variété Theater. Het is een zeer geschikte naam voor een buffetmeester want het Russische woord сок [sok] betekent fruitsap.

Klik hier voor meer informatie over Andrej Sokov


Een dieprood litteken in de hals

Met dit kenmerk - «het enig defect van haar voorkomen» - geeft Boelgakov aan dat de dame die Sokov binnenliet een vampier is. Vampieren komen voor in heel wat volksverhalen over de hele wereld. Meestal ontstaan ze uit kwade wezens, zelfmoordenaars of heksen, maar ze kunnen ook worden gecreëerd door een beet - vaak in de hals - van een andere vampier.


Een rouwkleed, gevoerd met een vurige stof en een lange degen met gouden gevest

Dit kostuum en deze attributen worden gedragen door de duivel Mephistopheles in de opera Faust van Charles Gounod (1818-1895).


Baron Meigel

Het levende voorbeeld voor de figuur van Baron Meigel isBaron Boris Sergejevitsj (von) Steiger (1892-1937). Die werkte in de jaren '20 en '30 in Moskou aan het Народный комиссариат просвещения (Наркомпрос) [Narodny kommisariat prosveshcheniya] (Narkompros) Volkscommissariaat voor onderwijs, waar hij verantwoordelijk was voor de Externe relaties, Tegelijk werkte hij ook als een agent voor de Объединённое государственное политическое управление (ОГПУ) [Obedinjonnoje gosoedarstvennoje polititsjeskoje oepravlenje] (OGPU) of Verenigde Politieke Staatsadministratie, de geheime dienst die in 1934 onderdeel werd van de beruchte NKVD. In 1937 werd Steiger gearresteerd en geëxecuteerd.

Steiger wordt meermaals vermeld in de dagboeken van Elena Sergejevna Sjilovskaja (1893-1970). Hij onderhield regelmatig contact met de Amerikaanse ambassade en bracht verslag uit over vreemdelingen die iets met het theater te maken hadden, en over de Sovjetburgers die met de ambassade contact hadden.

Meigel verschijnt terug in hoofdstuk 23, op het Grand gala ten huize van Satan.

Klik hier voor meer informatie over baron Meigel

Vervolg Aantekeningen hoofdstuk 18



Deze pagina delen |