6. Als gezegd: schizofrenie

Nederlands > De roman > Aantekeningen per hoofdstuk > Hoofdstuk 6

Insgelijks, saboteur!

Hier, en ook verder in de discussies, gebruikt Ivan enkele standaardtermen uit de massacampagnes die in de Sovjetunie gevoerd werden tegen de vijanden van het volk. Iedereen waarvan gedacht werd dat hij tegen de doelstellingen van de regerende partij was, kon gearresteerd worden als saboteur.

Ivan zegt eigenlijk«Здорово, вредитель» [Zodorovo, vreditel], wat zoveel betekent als «Dag ongedierte». Maar de geest van de vertaling is wel correct, want de Sovjets hadden ontelbaar veel synoniemen om zogenaamde saboteurs aan te duiden, en вредитель [vreditel] of ongedierte is er daar één van. Het werd vooral gebruikt om iemand aan te duiden die van binnenin tegen het regime werkte door machines te saboteren of de geplande productie in de war te brengen.


Die talentloze klungel van een Sasjka

Dit verwijt van Ivan Bezdomny aan Rjoechin is gebaseerd op de animositeit tussen hun reële prototypes, de dichters Aleksandr Ilitsj Bezymenski (1898-1973) en Vladimir Vladimirovitsj Majakovski (1893-1930), die het absoluut niet met elkaar konden vinden. Aanvankelijk keek Bezymensky op naar Majakovski, maar dat gevoel was niet wederzijds. Majakovski vergeleek Bezymensky's werk met «koffie gemaakt van wortelen». Met «wortelen» bedoelt hij chicorei, hij vergelijkt hem dus met surrogaat-koffie.


Typisch een kleine koelak van mentaliteit

Кулак [koelak] betekent eigenlijk vuist, maar het is ook de naam die in de Sovjetunie gegeven werd aan de klasse van rijke boeren. Stalin beval hun liquidatie in 1930.

Na de afschaffing van de lijfeigenschap in 1861, slaagde een minderheid van de boeren in het Russische Rijk er in om zich te ontwikkelen tot een welvarende, zelfstandige boerenstand. De macht en invloed van deze koelakken in de dorpen werden door de communisten teniet gedaan. De middelgrote boeren, de serednjaki, werden gedwongen zich aan te sluiten bij de kolchozen of staatsboerderijen.

Lees meer over de koelakken op de pagina over het Stalinregime


Die ronkende één-mei-verzen van ‘m

In het Russisch wordt niet echt gezegd dat het om één-mei-verzen gaat. Er staat eigenlijk: «Сличите с теми звучными стихами, который он сочинил к первому числу!» of «Leg het maar naast die ronkende verzen die hij maakte voor de eerste!» Er wordt dus niet bij gezegd over welke «eerste» het gaat, waardoor de Engelse vertalers Diana Burgin en Katherine Tiernan O'Connor verkeerdelijk dachten dat Rjoechin’s verzen over Nieuwjaar gingen.

Maar het waren wel degelijk één-mei-verzen, en meer bepaald voor 1 mei 1924. Bezdomny verwijst immers naar het gedicht Jubilee, geschreven door Vladimir Vladimirovitsj Majakovski (1893-1930) voor de viering van de 125ste verjaardag van de geboortedag van Aleksandr Sergejevitsj Poesjkin (1799-1837). Dit gedicht was heel ronkend, zoals u hier zelf kunt beoordelen:

«Александр Сергеевич, разрешите представиться. Маяковский.»
«Aleksandr Sergeevich, laat ik mij voorstellen. Majakovski.»

1 mei is internationaal de Dag van de Arbeid. Die datum was niet zomaar gekozen. In de Verenigde Staten was 1 mei de zogenaamde Moving Day. Op die dag werden de bestaande arbeidscontracten en de bestaande woonruimtecontracten vernieuwd. Op de 1 mei-viering in 1886 waren er hevige rellen in Chicago.Drie jaar later, op 21 juli 1889, werd in Europa op het oprichtingscongres van de Tweede Internationale in Parijs om een jaarlijkse 1 mei-viering te houden. Het doel was met de 1 mei-viering de strijd voor de achturige werkdag te versterken. Op 1 mei 1890 vonden in veel landen de eerste vieringen plaats.


Wapp’rende vaandels, hoog in top!

In deze passage wil Bezdomny duidelijk de draak steken met de bombastische propagandastijl die Riukhin gebruikt in zijn gedichten. Om dat te illustreren lijkt «Wapp’rende vaandels, hoog in top!» wel goed gevonden, maar dat is toch wel een heel «vrije» vertaling van wat Boelgakov echt heeft geschreven.In de Russische tekst staat: «Взвейтесь! да развейтесь!», wat zoveel wil zeggen als «Sta op! Ja, verspreidt u!». Deze woorden refereren naar Взвейтесь кострами [Vsveites kostrami] of Zet het vreugdevuur klaar, het eerste pionierslied dat ooit in de Sovjetunie geschreven werd.

Op een vergadering van het Centraal Comité van de Komsomol in mei 1922, stelde Nadezjda Konstantinova Kroepskaja (1869-1939), de vrouw van Vladimir Iljitsj Lenin (1870-1924), de idee voor om pioniersliederen te creëren. De dichter Aleksandr Aleksejevitsj Zjarov (1904-1984) werd gevraagd om een lied te schrijven - een mars - binnen de twee weken. In zijn memoires schreef Zjarov dat, vanwege de tijdsdruk, de schrijver Dmitri Andrejevitsj Foermanov (1891-1926) adviseerde om uit te gaan van iets bestaands. Toen de groep naar het Bolsjoj Theater in Moskou ging om naar de opera Faust van Charles Gounod (1818-1893) te kijken, nam Zjarov nam Het soldatenkoor uit deze opera als basis om zijn teksten te schrijven. Sergej Fjodorovitsj Kajdan-Djosjkin (1901-1972), een student muziek, «heeft Gounod's mars aangepast voor de klaroenen van de pioniers» en «het eerste pionierslied werd geboren».

Hier kan u luisteren naar Zet het vreugdevuur klaar:


Een door blauwe nachtlampen verlichte gang

Opnieuw zien we hier een verwijzing naar de riten van de vrijmetselarij. Bij het inwijdingsritueel voor leerling wordt de kandidaat binnengeleid in de «kamer van overdenking», een duister hok, meestal in de kelder van het tempelgebouw.

De interesse van Boelgakov voor de symbolen van de vrijmetselarij kan onder meer verklaard worden door het feit dat zijn vader Afanasi Ivanovitsj Boelgakov (1859-1907), die theoloog en kerkhistoricus was, een artikel had geschreven over De moderne vrijmetselarij in haar relatie met de kerk en de staat, dat gepubliceerd werd in de Akten van de Theologische Academie van Kyiv in 1903.

Klik hier om méér te lezen over de vrijmetselarij in De meester en Margarita.


Een metalen man

Met de «metalen man die met licht nijgend hoofd en ongeïnteresseerd over de boulevard keek» wordt het grote standbeeld van de dichter Aleksandr Sergejevitsj Poesjkin (1799-1837) bedoeld. Het «grote» standbeeld, want er staan meerdere standbeelden van Poesjkin in Moskou. Deze metalen man staat op het Poesjkinplein, van waar hij uitkijkt over Tverskaja oelitsa, de drukste winkelstraat van Moskou.

Klik hier om meer te lezen over de meest bekende Russische dichter.


Storm, de hemel grauw omhullend

Dit is de beginregel van Winteravond (1825), één van de meest befaamde gedichte van Aleksandr Sergejevitsj Poesjkin (1799-1837).

Hier kan u luisteren naar Winteravond:


Een glas «Abrau» in de hand

Abrau-Durso is een stad in de regio Novorossiejsk in Rusland, waar sinds 1870 champagne en wijnen worden geproduceerd. De wijngaarden liggen aan de kust van de Zwarte Zee.

Het was prins Lev Sergejevitsj Golitsyn (1845-1916) die het recept van champagne, dat 200 jaar eerder was op punt gesteld door de monnik Dom Pierre Pérignon (1638-1715), naar Rusland bracht. Hij startte de productie ervan in Abrau Durso.

Op 2 juli 2021 kaapte de Russische president Vladimir Vladimirovitsj Poetin (°1952) nogal ongegeneerd de benaming champagne met een merkwaardige wet. Ondanks de internationale patenten en octrooien mag in Rusland voortaan alleen wijn die in Rusland werd geproduceerd de naam шампанское (sjampanskoje] of champagne dragen. Wijnen van buitenlandse origine, met inbegrip van de echte Franse champagne, mogen alleen nog de vermelding игристое вино [gristoje vino] of schuimwijn dragen.

De Franse vertaler Claude Ligny lijkt op dit vlak erg vooruitziend. Hij vertaalde Boelgakovs woorden с бокалом «Абрау» в руке [s bokalom «Abrau» v roekje] of met een glas «Abrau» in de hand als une coupe de champagne à la main of met een glas champagne in de hand.



Deze pagina delen |