Bolsjaja Sadovaja
Woland en zijn gevolg nemen hun intrek in Bolsjaja Sadovaja oelitsa 302-bis, appartement nummer 50. Dit appartement speelt een belangrijke rol in De meester en Margarita, maar ook in het persoonlijk leven van de schrijver. In werkelijkheid heeft het gebouw het huisnummer 10. Boelgakov hield er echter van om nummers of namen van officiële instanties te compliceren om de Sovjetbureaucratie te hekelen.
Het gebouw van Pigit
Het gebouw was oorspronkelijk bedoeld voor luxe huurappartementen en werd gebouwd tussen 1902 en 1905 in opdracht van de Russische miljonair Ilja Davidovitsj Pigit (1851-1915), eigenaar van het tabaksbedrijf Ducat. Het gebouw werd opgetrokken in de zogenaamde Russische Art Nouveau-stijl op een moment dat Moskou in volle bloei was en veel nieuwe lanen werden aangelegd, omzoomd met bomen. De Bolsjaja Sadovaja oelitsa of Grote Tuinstraat was één van die lanen, en was onderdeel van de Tuinnring rond het centrum van Moskou. In juni 1917, net voor de Oktoberrevolutie, verkocht Ilja Pigit het gebouw aan een privé immobiliënbedrijf. Het was een goede zet, want na de revolutie eiste het nieuwe Sovjetregime het huis op om het te transformeren in een van de eerste gemeentelijke appartementsgebouwen in Moskou. In 1938 verloor het gebouw veel van zijn oorspronkelijke charme toen de voortuin werd verwijderd om plaats te maken voor een verbreding van de straat.
Bolsjaja Sadovaja nr. 10
Boelgakov woonde hier met zijn eerste vrouw Tatjana Nikolajevna Lappa (1892-1982) in het bewuste appartement nummer 50 van 1921 tot 1924. In de zomer van 1924 kreeg hij het voor elkaar om naar het veel rustiger appartement nummer 34 op de vijfde verdieping te kunnen verhuizen, waarvan hij ook enkele kenmerken heeft overgenomen in zijn beschrijving van het appartement nummer 50 uit de roman. Tatjana Nikolajevna zou pas later beseffen dat Boelgakov die verhuizing geregeld had om haar niet in een onplezierige omgeving te moeten achterlaten, want enkele maanden later zou Boelgakov zelf het gebouw verlaten om in te trekken bij Ljoebov Evgenjeva Belozerskaja (1895-1987), waar hij in april 1925 mee zou trouwen. Ooit was in de kelder van dit gebouw een café, dat De Stallen van Pegasus heette en waar de Russische dichter Sergej Aleksandrovitsj Jesenin (1895-1925) zijn latere vrouw, de Amerikaanse danseres Isadora Duncan (1877-1927) zou ontmoeten.
Isadora Duncan en Sergej Jesenin
In De meester en Margarita beschrijft Boelgakov het appartement nr. 50 als Нехорошая квартирка [Nechorosjaja kvartirka] of het slechte flatje. In de Engelse uitgaven wordt dat vertaald als The Evil Appartment (Pevear en Volokhonskij) of The Haunted Flat (Glenny). Het huis waar het niet pluis is, luidt de wat kromme vertaling in de Nederlandse versie.
Appartement nr. 50 (links boven)
In de roman laat Boelgakov in appartement 50 redelijk intelligente mensen wonen, zoals Berlioz en Stjopa Lichodejev, maar de werkelijkheid was veel minder fraai. Toen hij nog in appartement nummer 50 woonde beschreef Boelgakov het huis als «een nachtmerrie, waar de kamers vreselijk zijn en de buren ook». Hij beschrijft het woonblok en zijn bewoners in meer dan één verhaal.
De bewoners
De Boelgakovs woonden niet alleen in het Appartement nummer 50. Het was een zogenaamd коридорная система [korridornaja sistema], je zou dat kunnen vertalen als een gangsysteem. Wanneer je binnenkomt, zie je een gang met links en rechts de deuren van de kamers van de bewoners die er elk één of twee konden hebben, naargelang de grootte van het gezin.
Bewonerslijst in april 1924
Boelgakovs houding tegenover appartement nummer 50 komt zeer goed tot uiting in een rijmpje dat hij als een P.S. toevoegde in een brief aan zijn zus Nadezjda (1893-1971) op 23 oktober 1921:
Weet dat in de Bolsjaja Sadovajastraat
Een kloek en degelijk woonblok staat
In dat blok onze broeders in het kwaad:
Het georganiseerde proletariaat
Tussen dat proletariaat raakte ik mijn persoonlijkheid
Als ware ik een atoom (excuseer de vergelijking), kwijt.
Met onze voorzieningen is het helaas pet
Niets werkt er, bijvoorbeeld ons W...r Cl...t
De wasbak is ook op een heel eigen toer
Overdag staat ie droog, 's nacht stroomt ie tot op de vloer
Links van mij wordt door een vrouw "Arme zeemeeuw" gekweeld
En achter mijn rechtermuur wordt de balalaika bespeeld...
Pelgrimsoord en graffiti
Lang vóór er een Boelgakov museum bestond in Moskou, werd deze plek reeds een soort pelgrimsoord voor de fans van de schrijver, die het trappenhuis dat leidt naar het appartement nummer 50 verfraaiden met tekeningen en citaten uit De meester en Margarita.
Manuscripten verbranden niet
In 1971 slaagde Joeri Petrovitsj Ljoebimov (1917-2014), de directeur van het Taganka Theater in Moskou, er in om een toneeluitvoering van De meester en Marga-rita te brengen. Het was een productie waarin op het einde de acteurs een spandoek ontvouwden met daarop een citaat uit de roman: Рукописи не горят [roekopisi ne gorjat] of Manuscripten branden niet. Ondanks zware kritieken in de partijkrant Pravda, bleef het stuk op het repertoire van het theater tot mei 1984, toen het werd verboden. Joeri Ljoebimov werd ontslagen als directeur en hij verloor zijn Sovjet staatsburgerschap. Vanaf toen vermengvuldigden zich de graffiti in het Boelgakovhuis. Sommige graffiti eisten dat het huis zou worden veranderd in een museum: «Maak van appartement nummer 50 een museum gewijd aan Woland en andere zuivere krachten», stond er te lezen. Appartement 50 werd toen bewoond door tekenaars die in een designbureau werkten. Zij stelden hun deuren open voor bewonderaars van Boelgakov en voor graffitikunstenaars, die ook de toelating kregen om hun tekeningen, gedichten en andere ontboezemingen op de muren te zetten. De graffiti deinden uit van de traphal naar het appartement zelf. Dit was de eerste faze in de eis om een ruimte te creëren voor een vergeten schrijver, en het was vooral een spontane getuigenis van het feit dat hij nog in vele harten leefde.
Een verklaring van de graffiti is beschikbaar in de sectie Archieven van deze website. U kan ze downloaden met behulp van de pijl hieronder.
Tussen 1984 en 1986 werden het huis, de traphal en het appartement het onderwerp van een strijd tussen de officiële instanties, de huisbewaarder en de makers van de graffiti. De graffiti werden volledig weggehaald en overschilderd maar «het tuig» kwam telkens weer terug om nieuwe graffiti te plaatsen en nieuwe eisen aan te brengen. De huisbewaarder verving meermaals de veiligheidscode van de ingang, maar die werd telkens gebroken. Uiteindelijk gaven de officials het op. In de lente van 1988 gaf de stedelijke overheid de toelating om een officieel museum in te richten, maar het zou nog even duren eer dat dat er ook echt kwam.
Er was immers een groot verschil tussen wat de actievoerders wilden bereiken en wat de stad hen gunde. De traphal en de appartementen waren helemaal gewijd aan de protagonisten van De meester en Margarita. De actievoerders wilden een museum over de roman en de leefwereld hij die zich afspeelt. De schrijver zelf bleef op de achtergrond. De stad wou echter een Boelgakovmuseum. De idee van een museum over alleen maar De meester en Margarita leek te gevaarlijk. Het zou wel eens kunnen de bron zijn van stemmen die niet mochten gehoord worden.
Nu zijn de graffiti, op enkele na, weer verdwenen. Op 22 december 2006 had er immers een incident plaatsgevonden in het huis aan Bolsjaja Sadovaja 10. Aleksandr Morozov, een fervent tegenstander van Boelgakov die in hetzelfde gebouw woonde, had de graffiti overklad met spuitbussen. Het bleek onmogelijk om de vernielingen te verwijderen zonder de graffiti te beschadigen, en dus is de traphal nu weer netjes geschilderd met flets groene verf. Slechts een paar van de graffiti die niet door Morozov waren overspoten konden worden bewaard.
Boelgakov in de traphal
Binnenkort zullen we aan deze mobiele versie van onze website een fotogalerij toevoegen om te laten zien hoe de trap er uitzag voor het vandalisme
Aan de ingang van het gebouw zijn enkele grote fresco's te bewonderen. Het zijn afdrukken van illustraties van Pavel Orinjanski, wellicht één van de bekendste Russische illustratoren van De Meester en Margarita.
Musea
Het gebouw aan de Bolsjaja Sadovaja nr. 10 in Moskou huisvest twee musea waarover u meer kan lezen via de volgende link.
Nederlandse ondertitels
Alle films gebaseerd op De meester en Margarita werden door uw webmaster ondertiteld in het Nederlands, Engels, Spaans, Frans, Duits en Italiaans. Klik op de link hieronder om ze te vinden.
