De kliniek van Stravinski
Context
Leningradski prospekt is dezer dagen één van de drukste uitvalswegen van Moskou. Het ligt in het verlengde van Tverskaja, dé winkelstraat van de stad, en leidt onder meer naar de drukke luchthaven Sjeremetjevo in het noordoosten via de randstad Chimki. Het is in de buurt van deze grote verkeersader dat we uitkomen wanneer we Boelgakovs routebeschrijving naar het psychiatrisch ziekenhuis van dokter Stravinski volgen.
Boelgakov beschrijft een befaamde, kort voordien buiten Moskou gebouwde psychiatrische kliniek», uitgerust met heel moderne apparatuur. «Zo'n installatie vindt u nergens, zelfs niet in het buitenland. Geleerden en dolters reizen hier speciaal naartoe om onze kliniek te bekijken. We hebben hier iedere dag intoesristen.». Ivan werd achter het traliewerk een balkon gewaar met daarachter de kronkelende rivier en aan de overkant een vrolijk dennenbos».
Het Chimki Stadsziekenhuis nr. 1
Waarschijnlijk stond het Больница городская № 1 [Bolnitsa gorodskaja nr. 1] of het Chimki Stadsziekenhuis nr. 1 model voor het ziekenhuis van dokter Stravinski. Het was gebouwd in 1907, oorspronkelijk als datsja voor de zakenman en weldoener Sergej Pavolvitsj Patrikejev (1867-1914).
Sergej Pavolvitsj Patrikejev
Patrikejev was lid van de Moskouse gemeenteraad en erecurator van de Tsaar Aleksejschool. De ontwerper van het gebouw was de beroemde architect Fjodor Osipovitsj Sjechtel (1859-1926), gedoopt als Franz Albert Sjechtel, die eerder reeds, in 1902, ook het Moskouse Kunsttheater MKhAT ontworpen had, en waarvan nog talrijke gebouwen in Moskou te zien zijn.
Fjodor Osipovitsj Sjechtel
Het Chimki Stadsziekenhuis was uitgerust met de beste toen beschikbare apparatuur uit Duitsland en Zwitserland. Het is achtereenvolgens gebruikt geweest als hospitaal, restaurant, rusthuis en tenslotte weer als hospitaal.
Volgens een bericht aan de ingang is Vladimir Iljitsj Lenin (1870-1924) hier tweemaal, in 1918 en 1920, verzorgd geweest. De hoofdgeneesheer van het sanatorium, dokter Fjodor Aleksandrovitsj Gete (1863-1938) was tevens huisarts van Lenin en zijn gezin.
Dokter Gete met Lenin
Ondanks zijn functie in het ziekenhuis was Fjodor Aleksandrovitsj Gete evenwel niet het prototype voor dokter Stravinski in De meester en Margarita. Zijn model uit het echte leven was eerder dokter Grigori Ivanovitsj Rossolimo (1860-1928), die aan het hoofd stond van het laboratorium voor experimentele psychologie aan het Neurologisch Instituut van de Moskouse Staatsuniversiteit.
Een opname als geestesgestoorde in dat instituut was voor het regime een handige werkwijze om «staatsgevaarlijke elementen» zonder teveel plichtplegingen uit te schakelen. In de periode van de Grote Zuivering, een meedogenloze heksenjacht die van 1934 tot 1939 in de Sovjet-Unie werd gevoerd tegen voormalige oppositieleiders binnen de partij, maar ook tegen staatshoofden, premiers en partijleiders van de deelrepublieken, intellectuelen, kunstenaars, trotskisten, rechtsen en gewone burgers, was het een beproefde tactiek om de betrokkenen tijdens ondervragingen zodanig te manipuleren - al dan niet met fysiek geweld - dat ze wel ziek moesten worden. Of dat ze tenminste zelf toegaven ziek te zijn.
Over dokter Stravinski en zijn prototype Grigori Rossolimo kan u méér lezen in de sectie Personages van deze website. Klik daarvoor op de pijl hieronder.
Het Chimki Stadsziekenhuis Nr. 1
Wellicht door de band met Vladimir Lenin is het gebouw in Chimki bewaard gebleven, al is de houding van de autoriteiten tegenover het behoud ervan vandaag vrij dubbelzinnig. Hoewel er aan de ingang een bord bevestigd is met de vermelding Памятник архитектуры [Pamjatnik architektoery] of Monument van architectuur, wordt het nauwelijks onderhouden. De Управлением государственного контроля охраны и использования памятников истории и культуры Москвы of het Bestuur van het staatstoezicht op de bescherming en het gebruik van historische en culturele monumenten van Moskou verwaarloost het volledig en het is nog een wonder dat het de aanleg van de grote ringweg MKAD en de razendsnelle buitenissige uitbreiding van Chimki met shoppingcentra, grote warenhuizen en technologiebedrijven heeft kunnen overleven.Vlakbij het ziekenhuis zijn twee van de grootste Mega-winkelcentra van Rusland gesitueerd, waarin zich onder meer vestigingen van de Franse supermarkt Auchan en het Zweedse meubelbedrijf Ikea bevinden.
Het ziekenhuis ligt in de Pravoberezjnaja oelitsa 6 aan de rechteroever van de Moskourivier. Het «vrolijke dennenbos» dat Boelgakov in de roman vermeldt zou dan het bos in de buurt van Речной вокзал [Retsjnoj Vokzal] of het Rivierstation kunnen zijn.
De kamer van Ivan
Vroegere versies
In zijn manuscript De prins van de duisternis, een vroegere versie van De meester en Margarita die uit 13 hoofdstukken bestond, schreef Boelgakov dat Ivan in «een ziekenhuis in het Barskaja-bos» werd opgenomen. Daarmee verwijst hij naar het Больница железнодорожников [Bolnitsa zjeleznodorozjnikov] of het Ziekenhuis van de Spoorwegarbeiders aan het Park Pokrovski-Stresjnev, iets zuidelijker dan de datsja van Patrikejev.
In Het bewijs van de ingenieur, een andere versie van de roman die door de auteur werd vernietigd, werd Ivan naar «een psychiatrisch ziekenhuis genoemd naar kameraad Semasjko» gevoerd. Het is moeilijk om uit te maken welk ziekenhuis Boelgakov daarmee bedoelde, want «kameraad» Nikolaj Aleksandrovitsj Semasjko (1874-1949) was Volkscommissaries voor Volksgezondheid van 1918 tot 1930, een functie waarin hij één van de grondleggers was van de gezondheidszorg in de Sovjet-Unie, en er werden heel wat ziekenhuizen naar hem genoemd.
Nikolaj Aleksandrovitsj Semasjko
Gevaarlijk
Het leven van een webmaster beperkt tot zich niet tot urenlang als een nerd voor de pc te zitten. Als je je website wil actueel houden en je de interesse van je bezoekers wil blijven vasthouden, dan moet je op pad. En dat is niet steeds zonder risico.
Op zondag 30 september 2007 trok ik er nog eens op uit in Moskou met het doel om nog meer foto's te maken van plaatsen die verband houden met de roman. Op het verlanglijstje stond deze keer de kliniek van dokter Stravinski.
Het weer was prima - een mooie Indian summer met een stralende zon - en, mede dank zij de bemiddeling van Elena Zavadskaia, een vriendin die in Moskou woont, vond ik een taxichauffeur bereid om met ons op zoek te gaan. Na enige moeite vonden we de plek. Jammer genoeg mochten we niet binnen om foto's te maken, maar ach, het hoofddoel was bereikt.
Op de terugweg merkten we plots dat we gevolgd werden door een zwarte Lada, die als een dolleman ons spoor volgde. Op de razend drukke Leningradskij propspekt probeerde hij verschillende keren om ons te doen stoppen. De taxichauffeur bleek echter ook geen doetje, en slalomde zich telkens weer handig uit de situatie. Niet leuk, maar het werd pas echt ernst toen een tweede, gelijkaardige zwarte Lada de eerste te hulp kwam. Die tweede auto probeerde zich voor ons te nestelen om ons te doen stoppen terwijl de eerste rechts naast ons kwam rijden en de chauffeur zowaar een pistool bovenhaalde.
Er was niets meer aan te doen, we zaten klem en moesten stoppen. Toen de man, met het pistool in de hand, naast de wagen stond, riskeerde onze chauffeur alles of niets. Hij accelereerde als een Formule 1 piloot en slaagde er ook nog in om snel weg te rijden. Dat werd meteen het begin van een dolle achtervolging, zigzaggend tussen de duizenden auto's van Moskovieten die, zoals elke zondagavond, van hun datsja's terugkeerden.
Maar wellicht werden wij door hogere krachten beschermd, want even verder had de милиция (militsija) of politie de weg versperd. Andere chauffeurs hadden alarm geslagen, en de politie kon de daders doen stoppen in de buurt van het Belaroeskaja treinstation. Eind goed, al goed, zou je zeggen.
Tot bleek dat de man, een Tsjetsjeen die naar eigen zeggen de Russen grondig haatte, niet alleen vlot toegaf dat hij met een wapen had gedreigd en dat het geladen was, maar ook nog doodleuk zijn vergunning voor dat wapen bovenhaalde. We zijn niet blijven wachten om te zien wat de politie met hem deed. We hebben de chauffeur betaald en zijn verder te voet naar het Boelgakovhuis op Bolsjaja Sadovaja gegaan voor een kopje sterke koffie in Café 302-bis.
Nederlandse ondertitels
Alle films gebaseerd op De meester en Margarita werden door uw webmaster ondertiteld in het Nederlands, Engels, Spaans, Frans, Duits en Italiaans. Klik op de link hieronder om ze te vinden.
