Het huis van Margarita
«Samen met haar man bewoont Margarita Nikolajevna de hele bovenverdieping van een prachtige villa met een tuin eromheen in een zijstraat van de Arbat. Een betoverend plekje! Iedereen kan zich daarvan vergewissen als hij zich de moeite wil geven die tuin te gaan bekijken. Belangstellenden kunnen zich tot mij wenden. Ik zal ze het adres geven en ze de weg wijzen. De villa staat er nog steeds ongeschonden»
Zo beschrijft Boelgakov Margarita's huis in één van de passages waarin hij zich als chroniceur rechtstreeks tot de lezer wendt.
Verschillende opvattingen
In de zijstraatjes van Arbat staan verschillende huizen die min of meer beantwoorden aan de beschrijving die Boelgakov geeft. Op het internet vind je een paar freaks die héél ver gaan in hun pogingen om het te situeren, van de richting van de lichtinval van de maan tot de invalshoek van waar Margarita haar benedenbuur Nikolaj Ivanovitsj kon zien zitten – alsof de bank waarop die zat niet kon verplaatst worden. Vraag is natuurlijk of deze pogingen veel zin hebben. In zijn beschrijvingen van andere gebouwen vermengde Boelgakov wel vaker details van verschillende plaatsen met elkaar, of plaatste hij doodleuk een bestaand gebouw elders, op een plek waar het hem beter uitkwam. Denk maar aan Dramlit, het Spasohuis of Gribojedov. Maar daar zit telkens een reden achter, en geeft hij hints om het in de satire te kunnen situeren en een betekenis te geven. Het feit dat hij dat hier niet doet, ja zelfs zeer duidelijk maakt dat hij het niet publiek wil zeggen – niet alle lezers mogen het weten, want hij zal het adres alleen aan «belangstellenden» geven – doet vermoeden dat hij hier een woning beschrijft die zich in zijn privésfeer situeert en daar beter blijft, of dat het gewoon geen relevant gegeven is om het boek te kunnen begrijpen.
De routebeschrijving van Boelgakov
Enfin, als het dan toch moet, dan ben ik geneigd om het huis van Margarita en haar man te situeren in de Tanejevoetsj oelitsa, die nu Mali Vlasevski pereulok heet. Boelgakov geeft daar een heel handige sleutel voor in hoofdstuk 21 van de roman Het volstaat immers om zijn beschrijving te volgen van Margarita's vlucht op de bezem. Zij vertrekt «over het gietijzeren hek en de poort haar straat in», vliegt dan in «de straat die haaks daarop staat» (de Sivtsev Vrazjekstraat) en dan «langs het petroleumwinkeltje naar de derde straat» (de Kaposjinstraat) die inderdaad «rechtstreeks naar de Arbat leidt, vlakbij het Vachantovtheater» waarvan ze «de verblindende lichtbuizen» zag.
Op de kaart hieronder kan u volgen hoe Boelgakov de vlucht van Margarita beschrijft, van Tanejevoetsj oelitsa tot aan het Dramlithuis.
De vlucht van Margarita
In Mali Vlasevski pereulok staan - of stonden - twee huizen die zeer goed aan de beschrijving beantwoorden. Het eerste is het nummer 12, een huis van twee verdiepingen met een mooie tuin, een gietijzeren hekwerk en een poort. Het tweede is het nummer 10, waarvan de beschrijving in het boek aardig overeenstemt met de werkelijkheid, tenminste van vóór 1964, want toen werd het huis gesloopt. De villa staat er dus niet meer «ongeschonden». Op dezelfde plaats staat nu een groot karakterloos appartementsgebouw.
Het huis van Margarita vóór 1964
Boelgakov moet beide huizen goed gekend hebben. Want in het nummer 10, of in het huis er vlak naast, in het nummer 9a - de bronnen zijn het niet met elkaar eens - woonde Olga Sergejevna Boksjanskaja (1891-1948), zijn schoonzuster. Olga was de persoonlijke assistente van Vladimir Ivanovitsj Nemirovitsj-Dansjenko (1858-1943), één van de twee stichters van het Moskouse Kunsttheater MKhAT. Zij woonde in Tanejevoetsj oelitsa met haar man, MKhAT-acteur Jevgenij Vasilevitsj Kaloesjki (1896-1966). Tenminste, zo herinnert zich Marina Vladimirovna Dmitrijeva (1917-?), geboren Pastoechova, de vrouw van de artiest Vladimir Vladimirovitsj Dmitrijev (1900-1948). De Dmitrijevs waren hele goede vrienden van het echtpaar Boelgakov.
Mali Vlasevski pereulok 12 en 10 vandaag
De Boelgakovs hadden een bijzonder gecompliceerde verhouding met Olga en Jevgeni. Olga was onvoorwaardelijk trouw aan haar baas en redelijk ongevoelig voor Boelgakovs talent en gevoelens, hetgeen Elena Sergejevna wel eens tot woede kon drijven. Olga was ook erg gesteld op de schrijver Aleksandr Nikolajevitsj Afinogenov (1904-1941), een zuivere communist die Boelgakov in het Kunsttheater regelmatig voor de voeten liep en die, volgens Boelgakov, steeds op de eerste plaats kwam bij de theaterdirectie.
Anderzijds kon Boelgakov ook waardering opbrengen voor zijn schoonzus. Zij was het immers aan wie hij einde mei, begin juni 1938, de tekst van De meester en Margarita dicteerde. Olga was een volleerde typiste en bleef tot het einde toe afkeurend doen over De meester en Margarita, maar toch vond Boelgakov dat zij hard gewerkt had, vaak tot ze buiten adem was, en bewonderde hij «haar unieke doorzettingsvermogen».
Was Boelgakov een helderziende? Marina Vladimirovna Dmitrijeva vertelde dat ze op een dag met Boelgakov door Tanejevoetsj oelitsa wandelde, en dat hij haar onverwacht zei: «Wanneer ik sterf, verhuis ik naar jouw kind». Boelgakov overleed op 10 maart 1940. En jawel, precies negen maanden later, op 10 december 1940, werd de kleine Anna Vladimirnova Dimitrijeva geboren. Deze dochter van de Dmitrijevs werd een bekende tennisster en zou later een bekend sportcommentator worden en later zelfs Algemeen directeur van de sportkanalen van NTV-Plus. Haar tweede echtgenoot, Dimitrij Nikolajevitsj Tsjoekovski (°1943), is de maker van een TV-documentaire over Michail Boelgakov.
Het huis aan Mali Vlasevski pereulok nummer 12, dat in dezelfde stijl als het huis van Margarita was gebouwd, werd volledig gerestaureerd. In januari 2012 werd het te koop aangeboden. In de advertentie werd het nogal misleidend het huis van Margarita genoemd, en de vraagprijs was 42 miljoen dollar. U kreeg er dan wel de de bijhorende boerderij bij.
Mali Vlasevski pereulok nummer 12 vandaag
Metro: Арбатская (Arbatskaya), Смоленская (Smolenskaya)
Nederlandse ondertitels
Alle films gebaseerd op De meester en Margarita werden door uw webmaster ondertiteld in het Nederlands, Engels, Spaans, Frans, Duits en Italiaans. Klik op de link hieronder om ze te vinden.
