De Patriarchvijver
Spreek nooit met onbekenden
In het Russisch heet dit park in Moskou Патриарши пруды (Patriarsji Proedi), of Vijvers van de Patriarch. «Vijvers» in het meervoud. Er is nochtans maar één vijver in het park dat zich situeert tussen Malaja Bronnaja ulitsa in het oosten, Bolsjoi Patriarsjij pereulok in het zuiden, Patriarsjij pereulok in het westen, en Jermolajevskij pereulok in het noorden. Het is een grote vijver omringd door een breed wandelpad met zitbanken. Boelgakov woonde hier een tijdje vlakbij in de Bolsjaja Sadovaja oelitsa of Grote Tuinstraat.
De Patriarchvijver
De naam van de vijver refereert naar de Patriarch, het hoofd van de Russisch Orthodoxe Kerk die vroeger zijn residentie bij het park had. Vroeger waren er drie vijvers, zoals de naam van een nabijgelegen straat suggereert: Tretsjproednij pereulok of Drievijverslaan. In 1918, na de revolutie, werden de vijvers herdoopt tot Pioniersvijvers.
Het huis van de patriarch
In De meester en Margarita wordt een rond voorwerp op de klinkers van de Bronnaja-straat gemikt: het is het afgehakte hoofd van Berlioz. Hiermee is de toon gezet voor het hele boek. Woland is niemand minder dan de duivel zelf, die met zijn metgezellen gedurende enkele dagen Moskou op stelten zet. De goede raad van Boelgakov luidde dan ook «Никогда не разговаривайте с неизвестными - Praat nooit tegen vreemdelingen»...
Waar is de tram?
De tram die Berlioz onthoofdde «kwam aangedenderd over de recentelijk van de Jermolajevstraat naar de Bronnaja gelegde rails». Boelgakov moest wel zeggen dat die rails «recentelijk» waren aangelegd, want de meeste historici zijn het erover eens dat op die plaats helemaal geen tramlijn lag. De invloed van de roman was echter zo groot dat later veel Moskovieten zich deze tramlijn «herinnerden».
In een heel lang interview, opgetekend door literair criticus en psycholoog Leonid Parsjin (1944-2010), zei Tatjana Lappa (1892-1982), de eerste vrouw van Boelgakov echter: «Er reed een tram op Bolsjaja Sadovaja, maar niet aan de Patriarchvijver. We hebben er meerdere jaren gewoond, en er was geen tram».
Boris Myagkov (1938-2003), een literatuuronderzoeker die meerdere boeken over Boelgakov heeft geschreven, zei dat hij een krantenartikel uit 1929 had gevonden, waarin geschreven stond dat de aanleg van een tramlijn aan Malaja Bronnaja en Spiridonovka werd overwogen. Grondig onderzoek in de archieven van de Управление организации пассажирских перевозок of het Bestuur van de organisatie van personenvervoer in Moskou, en meerdere interviews met gewezen medewerkers van de organisatie hebben echter geen enkele aanwijzing gevonden in die richting.
Verboden met onbekenden te praten
Het Patriarchpark is nog steeds een zeer geliefde plek in Moskou, niet in de laatste plaats vanwege de associatie met Boelgakov. Omdat dit oord té geliefd werd plaatsten de sovjetautoriteiten er in de jaren ´70 een standbeeld van de klassieke fabeldichter Ivan Andrejevitsj Krylov (1769-1844). Maar het mocht niet baten. De Moskovieten blijven het park associëren met de auteur van De meester en Margarita. Al heel lang zit tegenover het park Café Margarita, een cultcafé voor liefhebbers van Boelgakov en zwarte magie.
Op 20 juni 2012 werd de verbondenheid van de Patriarchvijver met De meester en Margarita nogmaals geïllustreerd toen er 's nachts een uniek verkeersbord bleek te zijn geplaatst. Het is een verbodsbord, met daarop de bekende silhouetten van professor Woland en zijn handlangers Korovjev en Behemoth. Onder het bord staat beschreven wat het verbod inhoudt: Запрещено разговаривать ц незнакомцами of Verboden met onbekenden te praten. Het brein achter de operatie zou ene Aleksandr Vilenski uit Moskou zijn en hij zou gewerkt hebben met steun van het Boelgakovhuis, het museum en theater gevestigd op de gelijkvloerse verdieping van Bolsjaja Sadovaja oelitsa nummer 10.
Praat nooit tegen vreemdelingen
De prefectuur van het Centraal District van de stad Moskou heeft in een reactie laten weten dat het bord niet legaal is, maar dat ze niet overweegt om het te laten weghalen. «Het doet geen kwaad, en het dient als een herinnering aan het onsterfelijke werk van Michail Boelgakov», aldus een woordvoerder van de prefectuur.
Nikolaj Goloebev, directeur van het Boelgakovhuis
Disputen
Toeristen die naar de Patriarchvijver in Moskou gaan, vinden daar een groot monument, en zijn dan verbaasd om te zien dat het een monument is voor de Russische fabeldichter Ivan Krylov, en niet voor Michail Boelgakov of De meester en Margarita. Weet de stad Moskou dan niet dat veel mensen de Patriarchvijver associëren met onze geliefde roman? Toch wel. In 2002 en 2003, toen uw webmaster nog maar pas De meester en Margarita had ontdekt, stond de buurt van de Patriarchvijver in Moskou zelfs in rep en roer daarover. Op 6 december 2002 waren er immers werken gestart voor de oprichting van een monument voor Michail Boelgakov. Graafmachines werden aangevoerd om de Patriarchvijver te reinigen en een grote pompinstallatie te bouwen die de fontein, die als een reuzegrote primus deel zou uitmaken van het monument, te doen functioneren. Rond deze primus zouden personages van De meester en Margarita afgebeeld worden. Op 8 december 2002 werd er evenwel heftig geprotesteerd tegen het monument. De afmetingen van de primus, en ook de parkeergarage en het winkelcentrum die er zouden opgetrokken worden, werden zwaar bekritiseerd.
Ondermeer door de inspanningen van de zelfverklaarde «Redder van het Huis van Boelkagov» Aleksandr Morozov, geraakten de gemoederen zodanig verhit dat beeldhouwer Alexander Roekavisjnikov op 6 februari 2003 verklaarde dat hij niet langer wou meewerken aan het monument.
Aleksandr Roekavisjnikov
Inmiddels is de plek aan de Patriarchvijver in zijn oude luister hersteld, en heeft Krylov zijn plaats terug ingenomen.
In oktober 2012 kwam de vijver weer in het nieuws door de beslissing van het Departement van Cultuur van de stad Moskou om het beheer van het Museum M.A. Boelgakov, dat gesitueerd is in het vlakbij gelegen appartement nummer 50 van Bolsjaja Sadovaja oelitsa nummer 10, toe te vertrouwen aan de Italiaanse architect Gabriele Filippini en zijn Russische echtgenote Olga Moskvina. Zij hebben in hun project onder meer een drijvende installatie op de Patriarchvijver voorzien. Maar we kunnen misschien best een typisch Russische uitspraak gebruiken hier: «Посмотрим» [posmotrim] of «We zullen zien», aangezien er voorlopig nog niets is gebeurd.
Gabriele Filippini's plan
Nieuwe ontwikkelingen
In november 2015, met de 125ste verjaardag van Boelgakov in het zicht, gaf het departement Monumentenzorg van Moskou zijn goedkeuring aan een initiatief van het Boelgakovhuis om een groot gedeelte van de beelden van Roekavisjnikov te gebruiken om een toeristenpad te markeren van de Patriarchvijver tot het Boelgakovhuis aan Bolsjaja Sadovaja nr. 10.
De beruchte primus zou er niet bij zijn, maar Boelgakov zelf zou op een bank aan de vijver zitten, vlak bij het verkeersbord met de vermelding «Praat nooit met onbekenden». Dat verklaarde Nikolaj Goloebev, de directeur van het Boelgakovhuis, aan het dagblad Izvestia. Volgens Goloebev is dat exact de plaats waar Boelgakov het gesprek tussen Michail Berlioz, Ivan Bezdomny en Woland situeerde in De meester en Margarita.
Boelgakov op zijn bank
Roekavisjnikov zelf was niet zo enthousiast over het feit dat zijn monument in stukken wordt opgedeeld, maar hij was blij dat zijn beelden, die meer dan 15 jaar hebben liggen verkommeren in een opslagplaats, eindelijk het daglicht zullen zien. «Ik heb een interessant en ongewoon architecturaal monument ontworpen, waarvan haast niets overblijft. Maar ik veronderstel dat dat beter is dan niets,» zei hij. We zijn benieuwd hoe dat gaat aflopen.
Café Margarita
Aan de oostzijde van de Patriarchvijver wordt de voordeur van dit kleine, intieme café gemarkeerd door een kleurrijke muurschildering met een scène uit De meester en Margarita. Het is een favoriete plaats voor zowel toeristen als bewoners uit de buurt.
Café Margarita
Het Paviljoen
Op de meeste foto’s van de Patriarchvijver is het geelkleurige Paviljoen te zien, dat voor velen het herkenningspunt bij uitstek is in deze buurt . De eerste versie van het paviljoen verscheen nog vóór de revolutie aan de noordkant van het park, op de plaats waar nu het standbeeld van Krylov staat. Het was een houten constructie met een aanlegsteiger bestemd voor plezierbootjes, die werd afgebroken in 1913.
Het paviljoen in 1913
In 1938 werd aan de zuidkant van het park een houten paviljoen gebouwd naar de plannen van de ingenieur David Borisovitsj Chazanov (1914-1983). Volgens sommigen zou het de bedoeling zijn geweest zijn om het te doen fungeren als rustplaats voor trambestuurders. Het is echter zeer twijfelachtig of het ooit die rol heeft gespeeld. In 1929 was er wel een krantenartikel verschenen waarin gesuggereerd werd dat de aanleg van een tramlijn aan Malaja Bronnaja en Spiridonovka werd overwogen. Een onderzoek van Boris Myagkov (1938-2003), een literatuuronderzoeker die meerdere boeken over Boelgakov heeft geschreven, wees echter uit dat deze plannen nooit werden uitgevoerd.
Wat we wel zeker weten is dat het paviljoen in de jaren '60 was uitgerust met alle voorzieningen om tijdens de lange Moskouse winters schaatsers te kunnen verwelkomen: er was een kleedkamer, een opbergruimte, een verhuurdienst voor schaatsen en een buffet. Wat we ook zeker weten is dat de Patriarchvijver in de jaren '30 een andere aanblik bood dan deze die we kunnen zien in de film van Joeri Kara (1994/2011) en de televisiereeks van Vladimir Bortko (2005). Zij tonen immers het paviljoen dat nog niet bestond in de tijd dat Boelgakov De meester en Margarita schreef.
Het houten paviljoen in 1950
In 1983-1986 werd het houten paviljoen vervangen door een stenen versie, met veel respect voor het karakter en de stijl van het houten gebouw. Eén van de architecten was overigens Michail Davidovitsj Chazanov (°1951), zoon van de ontwerper van het houten paviljoen.
In 2011 werd het het paviljoen helemaal opgeknapt en kreeg het een andere bestemming. De Moskouse restaurateur Kirill Goesev opende er voor de restaurantketen Ресторанный Синдикат [Restoranni Sindakat], die ook het befaamde eethuis Oblomov in Moskou uitbaat, het restaurant Павильон [Paviljon]. Op het menu stondenonder meer de gerechten die Mikhail Boelgakov beschreef toen hij in een dialoog tussen de stamgasten Amvrosi en Foka de lof zong van het schrijvershuis Gribojedov.
In een uitzonderlijk mooi kader kon u zich te goed doen aan filet de perche au naturel, œuf en cocotte, potage printanière en steur gefileerd in een bed van staartstukjes kreeft, terwijl u uitkeek over de vijver waar, op een broeihete lentedag omtrent zonsondergang, twee burgers opdaagden. De Flijaki gospodarskje heb ik toen echter niet op het menu zien staan.
Het paviljoen als restaurant
In augustus 2017 opende de restaurateur Alexandr Oganezov het Italiaanse restaurant Gilda in het gebouw, maar dat duurde ook niet lang. In oktober 2018 werd de zaak gesloten. Daarna kwam het restaurant in handen van de groep Aleksandr Rappoport. Onder leiding van de jonge chef Jevgeni Tsyganov werden voornamelijk visgerechten geserveerd. Toen in oktober 2021 de befaamde Michelingids voor het eerst sterren gaf aan Russische restaurants, was hij één van de gelukkigen.
De bewoners van de buurt van de Patriarchvijver in Moskou kijken nu met argusogen naar wat er gaat gebeuren. Er zouden plannen bestaan om het gebouw af te breken en te vervangen door een nieuwbouw, bestemd voor de organisatie van luxueuze recepties en feestjes. Op 22 februari 2019 werd een foto op het internet gepubliceerd die het nieuwe project zou moeten voorstellen.
Ontwerp voor het nieuwe paviljoen
In 2003 werden de Patriarchvijver en het park errond erkend als Cultureel erfgoed, wat betekent dat er in principe niets aan het uitzicht mag veranderd worden. Het paviljoen heeft echter geen historische waarde aangezien het pas in de jaren ’80 werd gebouwd. Het gebouw is in privé-handen. Het is evenwel niet zo duidelijk wie de eigenaar is, wat de vergaring van concrete en betrouwbare informatie over wat men ermee wil aanvangen bemoeilijkt.
Metro: Маяковская (Mayakovskaya)
Nederlandse ondertitels
Alle films gebaseerd op De meester en Margarita werden door uw webmaster ondertiteld in het Nederlands, Engels, Spaans, Frans, Duits en Italiaans. Klik op de link hieronder om ze te vinden.
