Plaatsen uit de roman

Het huis aan de kade

Geen gewoon appartementsgebouw

Arkadi Semplejarov, door Michail Boelgakov beschreven als «de pralerige, zelfingenomen en vooral ook ontrouwe voorzitter van de Akkoestische Commissie der Moskouse Schouwburgen» woont aan de Каменный мост [Kamenni Most] of Stenen Brug in het Дом на набережной [Dom na Naberezjnoj] of het Huis aan de Kade.

Dit complex werd gebouwd aan de oever van de Moskourivier in 1928-1931 door architect Boris Michailovitsj Iofan (1891-1976) en het was bedoeld als luxueuze en comfortabele verblijfplaats voor de elite: hooggeplaatste partijleiders, volkscommissarissen, hogere officieren, acteurs, schrijvers, artiesten en andere helden van het Sovjet regime. Daarom precies was het niet zo maar een flatgebouw. Het was haast een stad in de stad, met een eigen postkantoor, een eigen telegraafdienst, een schoonheidssalon, een wasserij en nog veel meer. Zo hoefde de elite zich voor deze praktische beslommeringen niet onder de gewone bevolking te begeven. Vandaag zijn er in het huis een theater, een bioscoop, twee grote warenhuizen en een museum.

Het huis aan de kade

Het gebouw is gelegen aan de Serafimovitsja oelitsa, aan de oever van de Moskou rivier, en het heette eerst het Tweede Sovjet Volkscommissariaat, nadien werd dat het Huis van de USSR, dan het Regeringshuis en tenslotte het Huis aan de Kade of the House on the Embankment.

Deze Engelse naam werd bekend door het boek dat Joeri Valentinovitsj Trifonov (1925-1981) schreef over de bewoners ervan. Trifonov zelf heeft er ook gewoond, maar nadat zijn vader Valentin Andrejevitsj Trifonov (1888-1938), die ooit een vooraanstaand leider van de kozakken was, bij Stalin in ongenade was gevallen, moest het gezin verhuizen naar een armoedig коммуналка [kommoenalka]. Dat is een klein appartement waar twee of méér gezinnen de keuken en de badkamer moesten delen.

De Christus Verlosser kathedraal

Het Huis aan de Kade wordt omringd door een aantal andere zeer bekende gebouwen. Eén ervan is de chocoladefabriek Красный Октябрь [Krasni Oktober] of Rode Oktober, die in Rusland erg befaamd is, al is de chocolade lang niet zo lekker als de Belgische truffels of chocotoffs. Het andere bekende gebouw in de buurt is de vernieuwde Храм Христа Спасителя [Chram Christa Spasitelja] of Christus-Verlosser Kathedraal.

De Christus-Verlosser Kathedraal

Geen van deze beide gebouwen worden met name genoemd in de roman, al speelt de kathedraal er wel een rol in. Eerst in hoofdstuk 4, wanneer Ivan Bezdomny bij zijn achtervolging van de bende van Woland halt houdt aan de voet van de kathedraal, «bij de amfitheatersgewijs aflopende granieten boorden van Moskous stroom» en in de rivier duikt. Later wordt ze in hoofdstuk 29 als «een slooprijp krotje» omschreven wanneer Woland, vlak voor zijn vertrek uit Moskou, de stad overschouwt. Het verhaal van de Christus Verlosser Kathedraal is het vermelden waard, al was het maar om de grootheidswaanzin en de absurde ideeën van Stalin te illustreren.

De kathedraal die er nu staat is van recente datum, maar is wel een exacte kopie van de oorspronkelijke kathedraal, waarvan de bouw een aanvang nam in 1839 onder tsaar Nicolaas I, en die pas 44 jaar later ingewijd werd op de kroningsdag van tsaar Alexander III, op 26 mei 1883. Eigenlijk had die kathedraal op de Mussenheuvels moeten staan. Tsaar Alexander I (1777-1825) had immers beloofd om ze te bouwen op de plaats waar het houten Vorobjoj-paleis in 1812 was vernietigd na de grote brand die Napoleon Bonaparte (1769-1821) had gedwongen zich uit Moskou terug te trekken. Waarom de kathedraal niet op de Mussenheuvels staat, kan u even verder lezen.

Na de Russische revolutie werd religie officieel afgeschaft in de Sovjetunie. De prominente plaats van de kathedraal aan de oever van de Moskourivier was een doorn in het oog van Stalin, die daar liever een communistisch monument zag. Hij schreef een competitie uit, waaraan wereldberoemde architecten als Charles-Édouard Jeanneret-Gris (1887-1965), beter bekend als Le Corbusier en Walter Gropius (1883-1969) meededen. De eerste prijs werd toegekend aan een Amerikaans project dat aan het Witte Huis doet denken. Maar ook dat zinde Stalin niet.

De zaken namen dus weer «hun normale loop» wanneer, door middel van een «Speciale Juryprijs», de Sovjetburger Boris Michailovitsj Iofan (1891-1976), die ook het Huis aan de Kade had ontworpen, als winnaar werd aangewezen. Zijn Paleis van de Sovjets, voorzag in een wolkenkrabber met daarbovenop een 100 meter hoog standbeeld van Lenin. De totale hoogte van het gebouw zou 415 meter moeten worden, zodat het gebouw het grootste ter wereld zou zijn, groter zelfs dan het Empire State Building. De arm die Lenin over Moskou zou uitstrekken zou dertig meter lang worden.

Het Paleis van de Sovjets

In juli 1931 werd begonnen met de sloop van de kathedraal. De laatste resten werden opgeblazen in december 1931. Enkele priesters die weigerden om de kathedraal te verlaten werden gedood. De schrijver Ilja Arnoldovitsj Fajnzilberg (1897-1937), die samen met Jevgeni Petrovitsj Katajev (1903-1942) het beroemde, en door Boelgakov zeer bewonderde satirische schrijversduo Ilf & Petrov vormde, was ook een fervent fotograaf. Hij was getuige van de ondermijning en maakte er foto's van.

Een andere getuige die de vernieling van de kathedraal van dichtbij volgde was Vladislav Vladislavovitsj Mikosja (1909-2004), die in 1931 net zijn loopbaan als cameraman was gestart, en die er een film over maakte.

Toen men aan de bouw van het Paleis van de Sovjets begon, bleek dat men geen rekening had gehouden met de mogelijke lekkage van water vanuit de Moskourivier, waardoor het onmogelijk bleek om zo een groot gebouw neer te zetten op die locatie. Uiteindelijk werd het project definitief afgeblazen door Partijsecretaris Nikita Sergejevitsj Chroesjtsjov (1894-1971) in 1953, en de bouwput werd in 1958 veranderd in het enorme Москва бассейн [Moskva bassejn] of het Moskva zwembad, dat meteen het grootste zwembad in openlucht ter wereld werd.

Het debacle van het Paleis van de Sovjets doet denken aan wat er honderd jaar eerder reeds was gebeurd met de kathedraal zelf. In 1817 wou de toenmalige tsaar Alexander I (1777-1825) deze kathedraal oorspronkelijk bouwen op de Mussenheuvels, waar in hoofdstuk 31 Woland en zijn gevolg samen zijn gekomen om afscheid te nemen van Moskou. Boelgakov beschrijft hoe daar «een enorm stuk oever afkalfde en de golven in zakte». Dat verwijst naar de bouw van de kathedraal die  in 1827 moest worden stopgezet omdat de berg begon af te brokkelen en naar beneden gleed. Door op de link hieronder te klikken kan u daar méér over lezen.

Het Moskva zwembad

Met de val van het communisme werd de religie snel weer in ere hersteld in Rusland. President Boris Nikolajevitsj Jeltsin (1931-2007) verleende in 1990 toestemming om een nieuwe kathedraal naar het oude ontwerp te bouwen op dezelfde locatie. Een fonds om de kathedraal te herbouwen werd gesticht in 1992, en al in 1994 werd de fundering aangebracht.

De nieuwe kathedraal bestaat uit twee kerken: de onderkerk, gewijd aan de Transfiguratie van de Verlosser, en de bovenkerk. De onderkerk werd in 1996 gewijd. De volledige kathedraal werd ingewijd op 19 augustus 2000. Op de onderste verdieping is naast de onderkerk ook een museum ingericht die de geschiedenis van deze kathedraal en de geschiedenis van de kerk in het algemeen vertelt.

Metro: Кропоткинская (Kropotkinsskaya)

 

Nederlandse ondertitels

Alle films gebaseerd op De meester en Margarita werden door uw webmaster ondertiteld in het Nederlands, Engels, Spaans, Frans, Duits en Italiaans. Klik op de link hieronder om ze te vinden.