Latoenski, Ariman en Lavrovitsj
Context
De critici Latoenski en Ariman en de letterkundige Mstislav Lavrovitsj hebben nogal wat macht over de meester. Zij vormen de redactieraad die moet beslissen of zijn roman kan uitgegeven worden.
De redactieraad wijst het manuscript over Pontius Pilatus af en het wordt dus niet gepubliceerd. Volgens redactiesecretaresse Lapsjonnikova, «een mens met ogen die scheel staan van het voortdurende gelieg», heeft de uitgeverij nog materiaal genoeg liggen voor de eerste twee jaar, waardoor de vraag om de roman uit te geven, automatisch «afvalt». En toch wordt hij bekritiseerd in de pers. Door Latoenski, Ariman en Mstislav Lavrovitsj, nota bene.
Ariman zet het offensief in. Onder de titel Een aanval van de vijand waarschuwt hij dat de meester een «apologie van Jezus Christus» in de pers probeert binnen te smokkelen. Een dag later schrijft Mstislav Lavrovitsj een tweede artikel, waarin hij oproept om «terug te slaan». Hij heeft het over pilatisme en een ikonenkladderaar die op het onzalige idee was gekomen een apologie de pers binnen te smokkelen. En Latoenski publiceert diezelfde dag een artikel met als kop Een militante oudgelovige.
Vreugdeloze herfstdagen breken aan. Het monsterlijke debacle met zijn roman heeft als het ware een stuk uit de ziel van de meester gesneden. De psychische desintegratie treedt in...
Margarita zal tijdens haar vlucht op de bezem in hoofdstuk 21 wraak nemen in het appartement van Latoenski - «Latoenski vierentachtig... Latoenski vierentachtig...», herhaalt ze de hele tijd in een roes terwijl ze de trappen opstormt van het Dramlitgebouw, waar Latoenski in appartement 84 woont.
Prototypes
Latoenski
De naam Latoenski is waarschijnlijk een samenvoeging van de namen van twee echte critici, die Boelgakov vijandig gezind waren. De eerste is Osaf Semenovitsj Litovski (1892-1971), die van 1930 tot 1937 aan het hoofd stond van het Главный репертуарный комитет (Главрепертком) [Glavni repertoearni komitet] (Glavrepertkom) of het Centraal Comité voor Repertoires. In een debat in het Meyerhold Theater had Litovski de term Булгаковщина [Boelgakovsjtsjina] of Boelgakovisme in omloop bracht na de eerste opvoeringen van De dagen van de Toerbins. Nu weet u meteen waar Boelgakov op doelde toen hij de term Pilatisme gebruikte.
De tweede is de criticus Aleksander Robertovitsj Krips (1892-1938), die schreef onder het pseudoniem Aleksander Robertovitsj Orlinski en die opriep tot verzet tegen het Boelgakovisme.
Osaf Litovski woonde overigens echt in het gebouw in de Lavroesjinski pereulok 17, dat Boelgakov als prototype heeft gebruikt voor Dramlit. Meer nog: hij woonde op de zevende verdieping, in appartement 84, in hetzelfde appartement dat door Margarita in de roman verwoest werd tijdens haar vlucht op de bezem over Moskou.
Osaf Semenovitsj Litovski
Ariman
Ariman is wellicht Leopold Leonidovitsj Averbatsj (1903-1939), die in 1925 één van de oprichters, en van 1925 tot 1932 ook secretaris-generaal, was van de beruchte schrijversbond Российская Ассоциация Пролетарских Писателей (РАПП) [Rossiskaja assotsiatsiya Proletarskich Pisatelej] (RAPP) of de Russische Vereniging van Proletarische Schrijvers. Leopold Averbatsj was een onverdraagzaam voorvechter van een proletarische literatuur en één van de hevigste tegenstanders van Boelgakov. Boelgakov gaf hem de naam van de Perzische boze geest Ariman. In 1926 schreef Averbatsj За пролетарскую литературу [Za proletarskoejoe lieratoeri] of Over de proletarische literatuur. waarin hij Michail Boelgakov «de meest prominente vertegenwoordiger van de rechtervleugel» noemde.
Leopold Leonidovitsj Averbatsj
Lavrovitsj
Lavrovitsj zou de schrijver, scenarist en oorlogscorrespondent Vsevolod Vitaljevitsj Visjnevski (1900-1951) kunnen zijn, de man die Boelgakovs stukken Бег [De Vlucht] en Мольер [Molière] liet afvoeren van het repertoire van het Moskouse Kunsttheater MKhAT. In 1933 schreef Visjneski onder meer het filmscenario Wij uit Kronstadt waarop Boelgakov zich inspireerde om bij de schrijvers in het Gribojedovhuis in hoofdstuk 5 de schrijver Iohann uit Kronstadt op te voeren.
Vsevolod Vitaljevitsj Visjnevski
Andere interpretaties
Volgens Alfred Nikolajevitsj Barkov (1941-2004), een vrij eigenzinnig Oekraïens filoloog en polemist, is Latoenski gebaseerd op de voormalige Volkscommissaris voor Onderwijs, Voorlichting en Wetenschappen Anatoli Vasiljevitsj Loenatsjarski (1875-1933), en is De meester en Margarita overigens in zijn geheel een parodie op diens toneelstuk Faust en de Stad uit 1918.
Volgens de literaire criticus Georgi Aleksandrovitsj Lesskis (1917-2000), die commentaren schreef bij de Moskouse uitgave van De meester en Margarita uit 1990 waarop de Nederlandse vertalers zich baseerden, stond Loenatsjarski echter model voor het romanpersonage Berlioz.
Overwegingen
De beschrijving die Boelgakov geeft van de kritiek op het werk van de meester bevat karakteristieken van alle bovenvermelde critici. Boelgakov wou dus blijkbaar de hele literaire machine symboliseren, eerder dan individuele critici. Dat is misschien ook de reden waarom Margarita, na haar vlucht op de bezem, er genoegen mee neemt om alleen Latoenski's flat te vernielen, en niet de persoon zelf. Wraak tegenover het systeem eerder dan personen. Eén van de kenmerken van dat systeem was dat boeken waarvan de publicatie geweigerd was, en die dus niemand buiten de intieme kring van de schrijver kon gelezen hebben, toch werden gehekeld in de pers. Hetzelfde gebeurde eind van de jaren '50 toen Boris Leonidovitsj Pasternak (1890-1960) geprobeerd had om Dokter Zjivago te laten uitgeven.
Nederlandse ondertitels
Alle films gebaseerd op De meester en Margarita werden door uw webmaster ondertiteld in het Nederlands, Engels, Spaans, Frans, Duits en Italiaans. Klik op de link hieronder om ze te vinden.
