Dismas en Hestas
Context
Jesjoea Ha-Notsri wordt in hoofdstuk 16 van De meester en Margarita aan het kruis gehangen in gezelschap van de twee misdadigers Dismas en Hestas. Hestas «zingt een schor, onzinnig liedje, iets over druiven». Af en toe schudt hij zijn getulbande hoofd om de vliegen weg te jagen. Dismas lijdt het ergst van de drie, hij klauwt zijn nagels in de uiteinden van de dwarsbalk en houdt het hoofd naar Jesjoea's paal gewend. In hun vijfde lijdensuur krijgen de drie te drinken, om nadien door de beul te worden afgemaakt met een speer.
Bronnen
In geen enkel van de vier evangelieën die deel uitmaken van wat wij kennen als het Nieuwe Testament - de evangelieën van Mattheus, Marcus, Lucas en Johannes - vinden we een vermelding van de namen van de twee misdadigers, die samen met Jezus gekruisigd worden. Hoogstens wordt er gesproken van de goede moordenaar (sic) en de slechte moordenaar. Hoe kent Boelgakov hun namen dan? Dat komt omdat er veel méér evangelieën bestaan dan de vier die door de christelijke kerken officieel in het Nieuwe Testament zijn opgenomen.
Er bestaan immers enkele tientallen teksten uit de eerste eeuwen van het christendom die zichzelf als een evangelie aanduiden of door anderen als zodanig werden beschouwd. Het probleem van de katholieke kerk was dat ze elkaar wel eens dierven tegenspreken.
In 367 besloot Athanasius (293-373), de bisschop van Alexandrië, om orde op zaken te stellen. Hij maakte een onderscheid tussen «door God geïnspireerde evangelieën» en zogenaamde «apocriefe evangelieën» en legde daarmee de Alexandrijnse Canon vast, een lijst met «door God geïnspireerde bijbelboeken» die overeenkomt met het Oude Testament en het Nieuwe Testament zoals wij ze nu kennen. Onder paus Damasus (305-384) werd die lijst in 382 definitief goedgekeurd als de Catalogus van Damasus. De meeste apocriefe teksten mochten vanaf toen niet meer worden gelezen.
Athanasius van Alexandrië
Door deze beslissing verdwenen de apocriefe evangelieën echter niet. Vandaag nog zijn evangelieën bekend van onder meer Judas, Thomas, Nicodemus, Philippus, Bartholomeus, Filippus, Thaddeüs en nog veel méér, zelfs van Maria Magdalena. Dat laatste is in 2003 onder de bredere aandacht gekomen door de roman De Da Vinci Code van de Amerikaanse auteur Dan Brown.
Eén van de bronteksten waarop Boelgakov zich baseerde om de bijbelse passages van De meester en Margarita vorm te geven, was het apocriefe Evangelie van Nicodemus, ook wel de Handelingen van Pilatus genoemd omdat het zich concentreert op de lijdensweg van Jezus.
In dat evangelie worden de twee mede-veroordeelden van Jezus van Nazareth wel met name genoemd. In Boek IX:5 citeert Nicodemus de volgende woorden die Pilatus tot Jezus sprak: «Uw natie heeft U veroordeeld. Daarom heb ik afgekondigd dat U eerst gegeseld zal worden en daarna aan het kruis gehangen in de tuin naar waar u gebracht zal worden en Dysmas en Gestas de twee misdadigers zullen samen met U gekruisigd worden.»
Dismas en Hestas op De kruisdraging van Christus van Hieronymus Bosch
Met onderstaande link kan u de volledige tekst van het apocriefe Evangelie van Nicodemus downloaden.
Goed en kwaad
De naam Dismas is mogelijk een afgeleide van het oude Griekse woord δυσμή [dismi], dat neerdaling of ondergang betekent, of in de figuurlijke zin einde van het leven of dood. Volgens de traditie was Dismas, die aan de rechterzijde van Jezus hing, de goede moordenaar. Hij kreeg berouw aan het kruis, kreeg vergiffenis en vervoegde Jezus in de hemel. In Lucas 23:42-43 kunnen we lezen: «Daarop zei hij: 'Jezus, denk aan mij, wanneer Gij in uw Koninkrijk gekomen zijt.' En Jezus sprak tot hem: 'Voorwaar, Ik zeg u: Vandaag nog zult gij met Mij zijn in het paradijs'.»
Hestas daarentegen bleef God lasteren. Volgens Lucas 23:39 daagde Jezus zelfs uit: «Zijt Gij niet de Messias? Red dan uzelf en ons». Hij belandde daardoor in de hel.
Het typische Russisch orthodoxe kruis herinnert aan deze tweespalt. Het heeft onderaan een tweede, schuine dwarsbalk. Die staat voor de twee misdadigers die bij de kruisiging links en rechts van Jezus Christus hingen. Links de moordenaar die Jezus tot het laatst bleef bespotten en verloren ging en rechts de rover die om vergeving vroeg en zijn ziel kon redden.
Een Russisch orthodox kruis
Nederlandse ondertitels
Alle films gebaseerd op De meester en Margarita werden door uw webmaster ondertiteld in het Nederlands, Engels, Spaans, Frans, Duits en Italiaans. Klik op de link hieronder om ze te vinden.
