Savva Potapovitsj Koerolesov
Context
Savva Potapovitsj Koerolesov is de acteur die in hoofdstuk 15 van De meester en Margarita, in de droom van Nikanor Ivanovitsj, fragmenten voordraagt uit Ridder Schraalhans van de Russische dichter Alexander Sergejevitsj Poesjkin (1799-1837). Hij is een «uit de kluiten gewassen, vlezige en gladgeschoren man in jacquet en een witte das om».
Koerolesov vertelde tijdens zijn voorstelling «menig kwalijk detail over zichzelf». Zo hoorde Nikanor Ivanovitsj hem bijvoorbeeld opbiechten «hoe ooit een ongelukkige weduwe in de regen voor hem op de knieën had gezeten, maar de artiest niet had weten te verwurmen».
In de Epiloog van de roman blijkt dat deze «begaafde declamator» niet alleen een droombeeld van Nikanor Ivanovitsj was. In de krant stond immers het «zwart omraamde bericht» dat die man, die zo vaak aan radioprogramma’s meewerkte «in de volle luister van zijn loopbaan door een beroerte was geveld».
Prototype
De naam Koerolesov zou wel eens kunnen afgeleid zijn van het werkwoord куролесить [koerolesit], wat zoveel betekent als streken uithalen.
In Boelgakov ontcijferd. De geheimen van De meester en Margarita, een boek uit 2010, argumenteert Boelgakovexpert Boris Vadimovitsj Sokolov (°1957), tevens auteur van de Boelgakovencyclopedie, dat het personage Koerolesov zou gebaseerd zijn op Vladimir Iljitsj Oeljanov (1870-1924), beter bekend als Vladimir Iljitsj Lenin.
Vladimir Iljitsj Lenin
Hij baseert zich daarvoor op het feit dat in een eerdere versie van De meester en Margarita dit personage de naam Ilja Vladimirovitsj Akoelinov had gekregen. De voornaam en het patroniem of vadersnaam van dit personage doen inderdaad aan Lenin denken. De naam Akoelinov zou afgeleid zijn van het Latijnse aquila, dat arend betekent. De arend was het embleem van de monarchie in de tijd van de tsaren, en Lenin werd wel eens verweten dat zijn regime monarchistische trekjes vertoonde. Dat verklaart ook waarom Koerolesov zichzelf in hoofdstuk 15 plots beurtelings begon te betitelen als «tsaar» en «baron», en nu eens met «u», dan weer met «jij» aansprak.
De naam Ilja Vladimirovitsj Akoelinov zou echter een te duidelijke verwijzing geweest zijn die nooit de censuur zou passeren. Daarom zou Boelgakov verschillende andere namen hebben uitgeprobeerd die een glimlach bij de lezers zouden kunnen ontlokken zonder evenwel onrust te creëren bij de censuur.
Eerst werd het Ilja Potapovitsj Boerdasov. Het woord бурда [boerda] betekent bocht, in de zin van smerig brouwsel. Maar uiteindelijk werd het Savva Potapovitsj Koerolesov. Zijn voornaam en patroniem zijn dezelfde als deze van Savva Potapovitsj Ljoekitsj, een personage uit Boelgakovs eigen toneelstuk Het paarse eiland uit 1928, waarin Savva Ljoekitsj een volkscommissaris is die beoordeelt welke boeken mogen gedrukt worden en welke toneelstukken mogen opgevoerd worden - en welke niet. Ljoekitsj was ook een koosnaampje voor Lenin.
Het «kwalijk detail» over de ongelukkige weduwe zou komen uit het artikel Lenin aan de macht, dat in 1933 werd gepubliceerd in het nummer 45 van het weekblad Иллюстрированная Россия [Illjoestrirovannaja Rossija] of Geïllustreerd Rusland. Dat weekblad werd in Parijs uitgegeven en was zeer populair bij de Russische emigranten.
De auteur van dat artikel noemde zichzelf Летописец [Letopisets] of de Kroniekschrijver. Boris Sokolov gaat er van uit dat dit een pseudoniem was waarachter Boris Georgievitsj Bazjanov (1900-1982) schuilging. Bazjanov was lid van het Politburo en secretaris van Jozef Stalin van 1923 tot hij uit de Sovjet-Unie emigreerde in 1928. We hebben dat artikel waarnaar Sokolov refereert echter zelf niet kunnen lezen, en we kunnen er dus niet veel méér over vertellen. We mogen er van uitgaan dat Michail Boelgakov kon weten wat er in het weekblad Geïllustreerd Rusland gepubliceerd werd. Zijn broer Nikolaj Afanasjevitsj (1898-1966) woonde immers sinds 1929 in Parijs. Zijn andere broer Ivan Afanasjevitsj (1900-1969) vervoegde hem daar in 1930.
Boris Georgievitsj Bazjanov
Wat in de Epiloog van De meester en Margarita over Savva Potapovitsj Koerolesov wordt geschreven, kan gemakkelijk aan Lenin gekoppeld worden. Lenin stond inderdaad bekend als een begaafd declamator, en hij was een groot voorstander van de radio, die hij «een krant zonder papier en zonder afstand» noemde. Hij zag radio als een geschikt medium om de massa’s te controleren, en om effectief te communiceren, niet alleen met het Russische volk, maar ook in het buitenland.
In 1921 werd in de Sovjet-Unie het eerste radiostation opgezet dat elke dag een paar uur uitzond. Omdat de meeste burgers zich echter geen duur ontvangsttoestel konden veroorloven, werden overal op publieke plaatsen luidsprekers geplaatst, waardoor de stem van Lenin vaak te horen was.
Lenin werd ook, net als Koerolesov in De meester en Margarita, door een beroerte getroffen, een paar keer zelfs. De eerste, in mei 1922, verlamde de rechterkant van zijn lichaam. De tweede volgde in december van dat jaar en de derde, in maart 1923, beroofde hem van zijn spraakvermogen. Op 21 januari 1924 viel hij in een coma en stierf hij.
Nederlandse ondertitels
Alle films gebaseerd op De meester en Margarita werden door uw webmaster ondertiteld in het Nederlands, Engels, Spaans, Frans, Duits en Italiaans. Klik op de link hieronder om ze te vinden.
