Bolsjaja Sadovaja 302-bis

Nederlands > Plaatsen uit de roman > Bolsjaja Sadovaja 302-bis

Woland en zijn gevolg nemen hun intrek in Bolsjaja Sadovaja oelitsa 302-bis, appartement nummer 50. Dit appartement speelt een belangrijke rol in De meester en Margarita, maar ook in het persoonlijk leven van de schrijver. In werkelijkheid heeft het gebouw het huisnummer 10. Boelgakov hield er echter van om nummers of namen van officiële instanties te compliceren om de Sovjetbureaucratie te hekelen.


Het gebouw van Pigit

Het gebouw was oorspronkelijk bedoeld voor luxe huurappartementen en werd gebouwd tussen 1902 en 1905 in opdracht van de Russische miljonair Ilja Davidovitsj Pigit (1851-1915), eigenaar van het tabaksbedrijf Ducat. Het gebouw werd opgetrokken in de zogenaamde Russische Art Nouveau-stijl op een moment dat Moskou in volle bloei was en veel nieuwe lanen werden aangelegd, omzoomd met bomen. De Bolsjaja Sadovaja oelitsa of Grote Tuinstraat was één van die lanen, en was onderdeel van de Tuinnring rond het centrum van Moskou. In juni 1917, net voor de Oktoberrevolutie, verkocht Ilja Pigit het gebouw aan een privé immobiliënbedrijf. Het was een goede zet, want na de revolutie eiste het nieuwe Sovjetregime het huis op om het te transformeren in een van de eerste gemeentelijke appartementsgebouwen in Moskou. In 1938 verloor het gebouw veel van zijn oorspronkelijke charme toen de voortuin werd verwijderd om plaats te maken voor een verbreding van de straat.

Boelgakov woonde hier met zijn eerste vrouw Tatjana Nikolajevna Lappa (1892-1982) in het bewuste appartement nummer 50 van 1921 tot 1924. In de zomer van 1924 kreeg hij het voor elkaar om naar het veel rustiger appartement nummer 34 op de vijfde verdieping te kunnen verhuizen, waarvan hij ook enkele kenmerken heeft overgenomen in zijn beschrijving van het appartement nummer 50 uit de roman. Tatjana Nikolajevna zou pas later beseffen dat Boelgakov die verhuizing geregeld had om haar niet in een onplezierige omgeving te moeten achterlaten, want enkele maanden later zou Boelgakov zelf het gebouw verlaten om in te trekken bij Ljoebov Evgenjeva Belozerskaja (1895-1987), waar hij in april 1925 mee zou trouwen. Ooit was in de kelder van dit gebouw een café, dat De Stallen van Pegasus heette en waar de Russische dichter Sergej Aleksandrovitsj Jesenin (1895-1925) zijn latere vrouw, de Amerikaanse danseres Isadora Duncan (1877-1927) zou ontmoeten.

In De meester en Margarita beschrijft Boelgakov het appartement nr. 50 als Нехорошая квартирка [Nechorosjaja kvartirka] of het slechte flatje. In de Engelse uitgaven wordt dat vertaald als The Evil Appartment (Pevear en Volokhonskij) of The Haunted Flat (Glenny). Het huis waar het niet pluis is, luidt de wat kromme vertaling in de Nederlandse versie.

In de roman laat Boelgakov in appartement 50 redelijk intelligente mensen wonen, zoals Berlioz en Stjopa Lichodejev, maar de werkelijkheid was veel minder fraai. Toen hij nog in appartement nummer 50 woonde beschreef Boelgakov het huis als «een nachtmerrie, waar de kamers vreselijk zijn en de buren ook». Hij beschrijft het woonblok en zijn bewoners in meer dan één verhaal.

De Boelgakovs woonden niet alleen in het Appartement nummer 50. Het was een zogenaamd коридорная система [korridornaja sistema], je zou dat kunnen vertalen als een gangsysteem. Wanneer je binnenkomt, zie je een gang met links en rechts de deuren van de kamers van de bewoners die er elk één of twee konden hebben, naargelang de grootte van het gezin.

Boelgakovs houding tegenover appartement nummer 50 komt zeer goed tot uiting in een rijmpje dat hij als een P.S. toevoegde in een brief aan zijn zus Nadezjda (1893-1971) op 23 oktober 1921:

Weet dat in de Bolsjaja Sadovajastraat
Een kloek en degelijk woonblok staat
In dat blok onze broeders in het kwaad:
Het georganiseerde proletariaat
Tussen dat proletariaat raakte ik mijn persoonlijkheid
Als ware ik een atoom (excuseer de vergelijking), kwijt.
Met onze voorzieningen is het helaas pet
Niets werkt er, bijvoorbeeld ons W...r Cl...t
De wasbak is ook op een heel eigen toer
Overdag staat ie droog, 's nacht stroomt ie tot op de vloer

Links van mij wordt door een vrouw "Arme zeemeeuw" gekweeld
En achter mijn rechtermuur wordt de balalaika bespeeld...


Pelgrimsoord en graffiti

Lang vóór er een Boelgakov museum bestond in Moskou, werd deze plek reeds een soort pelgrimsoord voor de fans van de schrijver, die het trappenhuis dat leidt naar het appartement nummer 50 verfraaiden met tekeningen en citaten uit De meester en Margarita.

In 1971 slaagde Joeri Petrovitsj Ljoebimov (1917-2014), de directeur van het Taganka Theater in Moskou, er in om een toneeluitvoering van De meester en Margarita te brengen. Het was een productie waarin op het einde de acteurs een spandoek ontvouwden met daarop een citaat uit de roman: Рукописи не горят [roekopisi ne gorjat] of Manuscripten branden niet. Ondanks zware kritieken in de partijkrant Pravda, bleef het stuk op het repertoire van het theater tot mei 1984, toen het werd verboden. Joeri Ljoebimov werd ontslagen als directeur en hij verloor zijn Sovjet staatsburgerschap. Vanaf toen vermengvuldigden zich de graffiti in het Boelgakovhuis. Sommige graffiti eisten dat het huis zou worden veranderd in een museum: «Maak van appartement nummer 50 een museum gewijd aan Woland en andere zuivere krachten», stond er te lezen. Appartement 50 werd toen bewoond door tekenaars die in een designbureau werkten. Zij stelden hun deuren open voor bewonderaars van Boelgakov en voor graffitikunstenaars, die ook de toelating kregen om hun tekeningen, gedichten en andere ontboezemingen op de muren te zetten. De graffiti deinden uit van de traphal naar het appartement zelf. Dit was de eerste faze in de eis om een ruimte te creëren voor een vergeten schrijver, en het was vooral een spontane getuigenis van het feit dat hij nog in vele harten leefde.

Een verklaring van de graffiti is beschikbaar in onze archieven


Tussen 1984 en 1986 werden het huis, de traphal en het appartement het onderwerp van een strijd tussen de officiële instanties, de huisbewaarder en de makers van de graffiti. De graffiti werden volledig weggehaald en overschilderd maar «het tuig» kwam telkens weer terug om nieuwe graffiti te plaatsen en nieuwe eisen aan te brengen. De huisbewaarder verving meermaals de veiligheidscode van de ingang, maar die werd telkens gebroken. Uiteindelijk gaven de officials het op. In de lente van 1988 gaf de stedelijke overheid de toelating om een officieel museum in te richten, maar het zou nog even duren eer dat dat er ook echt kwam.

Er was immers een groot verschil tussen wat de actievoerders wilden bereiken en wat de stad hen gunde. De traphal en de appartementen waren helemaal gewijd aan de protagonisten van De meester en Margarita. De actievoerders wilden een museum over de roman en de leefwereld hij die zich afspeelt. De schrijver zelf bleef op de achtergrond. De stad wou echter een Boelgakovmuseum. De idee van een museum over alleen maar De meester en Margarita leek te gevaarlijk. Het zou wel eens kunnen de bron zijn van stemmen die niet mochten gehoord worden.

Nu zijn de graffiti, op enkele na, weer verdwenen. Op 22 december 2006 had er immers een incident plaatsgevonden in het huis aan Bolsjaja Sadovaja 10. Aleksandr Morozov, een fervent tegenstander van Boelgakov die in hetzelfde gebouw woonde, had de graffiti overklad met spuitbussen. Het bleek onmogelijk om de vernielingen te verwijderen zonder de graffiti te beschadigen, en dus is de traphal nu weer netjes geschilderd met flets groene verf. Slechts een paar van de graffiti die niet door Morozov waren overspoten konden worden bewaard.

Klik hier om te zien hoe de traphal er uitzag vóór de vernielingen


Aan de ingang van het gebouw zijn enkele grote fresco's te bewonderen. Het zijn afdrukken van illustraties van Pavel Orinjanskij, wellicht één van de bekendste Russische illustratoren van De Meester en Margarita.

Klik hier om de illustraties van Pavel Orinjanskij te zien

Rivalen

In het begin van de 21ste eeuw werd het hele huizenblok gerenoveerd, en begin 2004 slaagden een handvol enthousiaste Boelgakov-adepten er eindelijk in van een museum op te richten in Blosjaja Sadovaja nummer 10. Alles begon goed, op 15 mei 2004, met meer dan 500 personen op de receptie, maar later sloeg de tweespalt toe en nu zijn er, in hetzelfde gebouw, twee revaliserende musea.


Het Boelgakovhuis

Het ene museum is het Boelgakovhuis. De officiële naam luidt Музей - театр «Булгаковский Дом» [Moesej-teatr Boelgakovski Dom] of Museum-theater Boelgakovhuis. Het is gevestigd op de eerste verdieping, bij de ingang van het gebouw. Het drijft op het fanatieke enthousiasme van een jong team, dat heel wat initiatieven neemt zoals het organiseren van Boelgakovexcursies (overdag en 's nachts) en van tentoonstellingen, het uitbaten van Café 302-bis en het huisvesten van het Boelgakov Theater.

Er worden ook vaak culturele evenementen georganiseerd. Merkwaardig detail: de opslagplaats van het Boelgakovhuis, en het atelier van hun kindertheater zijn gevestigd in appartement nummer 51, vlak tegenover het beruchte appartement nummer 50, waar hun rivalen zich ophouden. In december 2006 was dat appartement het voorwerp van een pogrom van de hier boven reeds vermelde Aleksandr Morozov, waarbij voor 100.000 dollar schade werd aangericht. In onze nieuwsarchieven kan u meer over deze figuur lezen. De links kan u vinden in het menu rechts op deze pagina.


Het Museum M.A. Boelgakov

Hun rivalen dus. Het andere museum draagt de officiële naam van Государственное учреждение культуры города Москвы «Музей М. А. Булгакова» of de Staatsinstelling van Cultuur van Moskou «Museum van M.A. Boelgakov». Het is sinds 27 maart 2007 gevestigd in het appartement nummer 50 waar Boelgakov zelf heeft gewoond, en waar de scènes in De meester en Margarita zich afspelen. De ruimte van dit museum oogt een beetje kaal. Het team achter dit museum, heel wat ouder dan dat van de buren, vertoont ook minder dynamiek dan de over- en benedenburen van het Boelgakovhuis maar ze hebben wel een streepje voor: zij kunnen een erkenning als museum van de stad Moskou voorleggen.

In navolging van hun benedenburen van het Boelgakovhuis, zijn de initiatiefnemers van het Museum M.A. Boelgakov ook begonnen met het organiseren van theatervoorstellingen en excursies.

De rivaliteit tussen beide musea leverde soms fraaie scènes op die zo uit De meester en Margarita hadden kunnen komen. Met de initiatiefnemers van het Museum M.A. Boelgakov als één of andere officiële instantie à la Gribojedov. Op de eerste pagina van hun website schrijven ze immers nogal bombastisch dat ze «het eerste enige Memorial Museum van Michail Boelgakov» in Moskou zijn. Terwijl de bezoekers, om bij hen te geraken, eerst langs het Boelgakovhuis moeten, dat drie jaar eerder werd opgericht. Maar eerlijk is eerlijk: zij hebben een Engelstalige website, en dat hebben de anderen dan weer niet.

Persoonlijk vind ik het jammer dat de krachten zo verdeeld worden en dat de rivaliteit zo hardnekkig wordt in stand gehouden. Een combinatie van de energie en het enthoesiasme van het door het publiek en de pers gesmaakte team van het Boelgakovhuis beneden, met de relaties en de locatierechten van het door de Moskouse overheid erkende team van het Museum M.A. Boelgakov boven zou deze plek meteen een heel andere uitstraling kunnen bezorgen. Misschien moet Woland maar eens, al was het voor héél even, terugkomen en orde op zaken stellen...


Laatste ontwikkelingen

Misschien spreekt Woland wel Italiaans? Op 14 mei 2012 werd immers bekend dat de directrice van het Museum M.A. Boelgakov, Inna Misjina, ontslagen werd als gevolg van interne strubbelingen. Dat was zeer tot ongenoegen van haar zus, de in Moskou zeer bekende schrijfster, critica en historica Marietta Tsjoedakova.

Na het ontslag schreef het Departement van Cultuur van de stad Moskou een wedstrijd uit om het beheer van het museum aan de winnaar ervan toe te vertrouwen. Vier teams, waaronder het rivaliserende Boelgakovhuis, bereikten de finale. Als winnaar kwamen uiteindelijk de Italiaanse architect Gabriele Filippini en zijn Russische echtgenote Olga Moskvina uit de bus. Zij hebben verklaard dat ze er op uit zijn om Marietta Tsjoedakova een rol te laten spelen in hun project en om een partnership te ontwikkelen met het Boelgakovhuis. Deze verklaring dateert van 9 oktober 2012. We zijn benieuwd naar het vervolg...

Музей - театр «Булгаковский Дом»
Museum-theater Boelgakovhuis
Bolsjaja Sadovaja oelitsa nr. 10
Tel: +7 (495) 970-06-19
Excursies: +7 (495) 970-06-19
Theater: +7 (495) 775-94-61
Open dagelijks van 13.00 tot 23.00
Op vrijdag en zaterdag van 13.00 tot 01.00
Vrije ingang

Website van het Boelgakovhuis


Музей М. А. Булгакова
Museum M.A. Boelgakov
Bolsjaja Sadovaja oelitsa nr. 10
Tel: +7 (495) 699-53-66
Open van 12.00 tot 19.00
Op donderdag van 14.00 tot 21.00
Maandag gesloten
Bellen aan nummer 50
Volwassenen 150 roebel
Studenten en gepensioneerden 50 roebel
Gratis toegang elke derde zondag van de maand

Website van het Museum M.A. Boelgakov


Metro: Маяковская (Mayakovskaya)



Deze pagina delen |