De trollenfabriek en nepnieuws

Nederlands > Context > Propaganda > De trollen

Parasieten

Toen Vladimir Lenin in 1917 voorspelde dat het potentieel van de film, een medium dat zich net begon te manifesteren, voor de propaganda wellicht belangrijker zou worden dan elk ander medium, was het internet nog een verre droom. Honderd jaar later heeft het Kremlin zich aan de evolutie aangepast, en zet het alle middelen in om de publieke opinie met behulp van de digitale technieken te beïnvloeden. Dat gebeurt onder meer door het creëren en uitbouwen van eigen webplatforms als ThinkRussia.com en Spoetnik. Maar omdat de bezoekers van deze fora vooral gelijkgezinden zijn, heeft het Russische regime een middel bedacht om ook in te breken op andere virtuele plaatsen. Dat is nu vrij makkelijk te organiseren sinds de snelle ontwikkeling van de zogenaamde Web 2.0 toepassingen of het interactieve internet dat we kennen van onder meer de platformen Facebook en de Russische tegenhanger vKontakte, naast ook Instagram, Telegram, TikTok en dergelijke, en nog later ook door de razendsnelle ontwikkeling van de Artificiële Itelligentie (A.I.).

Je hoeft dezer dagen immers zelf geen webstek of blog meer op te starten om je mening te ventileren, je kan ook parasiteren op de inspanningen van anderen en je boodschappen massaal verspreiden via bestaande blogs, nieuwsgroepen, chatrooms en andere sociale netwerken die reacties van bezoekers toestaan. En dat is exact wat het Kremlin doet met het inzetten van internet trollen. Internet trollen zijn mensen die de discussies op deze fora opzettelijk een andere wending geven, vaak met gebruik van meerdere verborgen identiteiten. Argeloze internetbezoekers staan soms verbaasd over de massale steunbetuigingen of zelfs hagiografieën die dagelijks over Vladimir Poetin op de sociale media gepost worden. Het lijkt wel alsof duizenden Russen spontaan de moeite nemen om hun Grote Leider de hemel in te prijzen en bereid zijn om er hun leven voor te geven, maar in wezen gaat het om groepjes van betaalde broodschrijvers die diverse identiteiten aannemen en in shiften van 12 uur schrijven wat hen wordt opgedragen. Er zijn al meerdere van dergelijke groepen. De bekendste was, tot midden 2023, het Агентство интернет Исследований [Agentsvo internet Issledovani] of Internet Onderzoeksagentschap, dat opereerde vanuit Sint-Petersburg.


Internet Onderzoeksagentschap

In juni 2014 kon de private nieuwsdienst BuzzFeed uit New York enkele documenten onderscheppen van het Internet Onderzoeksagentschap, een bedrijf in Sint-Petersburg dat op 26 juli 2013 werd opgericht door Michail Koerkin - een stroman -, met als bedrijfsleider Nikolaj Tsjoemakov. Maar volgens rapporten van het Centre for the Study of Computer Propaganda van de Universiteit van Oxford werden de eerste experimenten met campagne voeren op sociale netwerken reeds uitgevoerd tijdens de regionale verkiezingen van 2009.

Uit de documenten die BuzzFeed kon bemachtigen bleek dat het Internet Onderzoeksagentschap een bedrijf was dat zich professioneel bezighield met trolling om de figuur van Vladimir Poetin te verheerlijken en om alle kritiek op zijn regime te pareren op het internet. De man achter het bedrijf was Jevgeni Viktorovitsj Prigozjin (1961-2023), die toen de eigenaar was van het cateringbedrijf Concord, dat onder meer in 2012 de viering van de heraanstelling van Poetin als president heeft georganiseerd. Voor het jaar 2014 kreeg Prigozjin een budget van 10 miljoen dollar van het Kremlin om de trolling te organiseren.

Prigozjin is wereldberoemd geworden met de paramilitaire Wagnergroep, die in de Syrische burgeroorlog aan de zijde van dictator Bashar al-Assad (°1965) streed, en die in 2022 ook in Oekraïne werd ingezet, onder meer om te proberen om president Volodimir Oleksandrovitsj Zelenski (°1978) te vermoorden en om de Azovstal fabrieken in Marioepol te ontruimen. De verhouding tussen de vuilgebekte Prigozjin en Poetin begon echter steeds meer te vertroebelen, en nadat de Wagnergroep op 23 juni 2023 de stad Rostov aan de Don was binnengevallen om van daaruit een raid op Moskou te beginnen, had Poetin blijkbaar besloten dat het genoeg was geweest.

Op 23 augustus 2023 stortte een Embraer Legacy 600 privévliegtuig van de Wagnergroep neer boven het gehucht Koezjenkino in de oblast Tver. Het toestel had Prigozjin en Wagnergroep-oprichter Dmitri Valerjevitsj Oetkin (1970-2023) aan boord. Er waren geen overlevenden


Het Ministerie van Waarheid

Toen het bestaan van het Onderzoeksagentschap bekend werd in 2014, huisden de trollen in een modern kantoorgebouw van vier verdiepingen aan de Savoesjkina oelitsa nr. 55 in Sint-Petersburg.

Vermoedelijk bestond het trollenleger al langer, maar in augustus 2013 vestigde het Onderzoeksagentschap zich in de Primorskoje Sjosse nr. 131 in Olgino, Sint-Petersburg. Dat leverde hen de bijnaam Olgino trollen op. De organisattie werd toen geleid door Aleksej Valerievitsj Soskovets, een jonge zakenman uit de Наши [Nasji] of De Onzen, een jongerenbeweging die ook wel eens de Putin Jugend genoemd wordt, naar analogie van de Hitler Jugend in Nazi-Duitsland. Soskovets is de eigenaar van het North-West Service Agency, een evenementenbureau. Zijn contacten met de omgeving van Poetin legden hem geen windeieren. In alle openbare aanbestedingen voor het houden van vakanties, forums en sportcompetities voor de autoriteiten van Sint-Petersburg waaraan ze deelnamen, haalden ze de opdracht binnen.

In 2014 gingen ze dan naar een groter gebouw in de Savoesjkina oelitsa, en op 1 februari 2018 verhuisden ze opnieuw, deze keer om vier verdiepingen in te nemen in het Lachta-2 business center in Optikov oelitsa nr. 4, gebouw 3. Zo werden ze dus de Lachta trollen.

In het gebouw huisden twee gelijkaardige bedrijven. Naast het voormelde Internet Onderzoeksagentschap was er ook de Интернет исследования [Internet issledovanija] of Internet Research gevestigd, een bedrijf van Michail Ivanovitsj Bystrov, een voormalig politieofficier uit Sint-Petersburg. Ook dat bedrijf behoorde tot de Concord holding van Jevgeni Prigozjin.

Het Onderzoeksagentschap recruteerde zijn meestal jonge medewerkers onder meer op het zogenaamde Seligerkamp. Dat is een jaarlijkse bijeenkomst van jongeren aan het meer van Seliger, op zo'n 350 km van Moskou, met een sterk indoctrinair karakter, die georganiseerd wordt door de bovenvermelde beweging De Onzen. Eén van de verantwoordelijken van de vestiging in Sint-Petersburg was Maria Leonidovna Koeprasjevitsj (°1984), een actrice die in 2013 probeerde om een baan te krijgen bij Novaja Gazeta en verschillende andere onafhankelijke kranten, niet om goede journalistiek te brengen, maar om materiaal te kunnen publiceren dat de uitgeverijen in diskrediet zou kunnen brengen.

De trolling werd op professionele manier georganiseerd. In 2015 werkten er 1.000 medewerkers de klok rond, in ploegen van 12 uur. Ze werkten in enkele gespecialiseerde afdelingen, waarvan de namen spontaan deden denken aan het Ministerie van Waarheid uit de roman 1984 van George Orwell (1903-1950).

Eén van de afdelingen was de Отдел Специалистов социальных сетей [Otdel Spetsialistov sotsialnich setej] of de Afdeling van specialisten in sociale netwerken. Zij plaatsten hun commentaren op netwerken als Twitter, LiveJournal, Facebook of zijn Russische tegenhanger vKontakte.

De Отдел блогеров [Otdel blogerov] of Afdeling van bloggers richtte zich op de blogs van bekende opposanten van het Russisch regime als Aleksej Anatoljevitsj Navalny (1976-2024), terwijl de Отдел быстрого реагирования [Otdel bystrogo reagitovanija] of Afdeling voor Snelle interventies paraat stond om onmiddellijk te reageren op de actualiteit.

De Креативный отдел [Kreativni otdel] of Creatieve afdeling ontwierp de vele zogenaamde demotivatoren. Dat zijn cartoons, fotomontages, memes en grafieken die snel verspreid kunnen worden op het internet. Zij maakten webpagina's met voor de leek moeilijk te onthouden url's zoals http://xn--80acbo6d9a.xn--p1ai/index.php waarop ze duizenden kant-en-klare demotivatoren ten behoeve van de trollen publiceerden.


Verwarring zaaien

In april 2014 startten de trollen onder leiding van Igor Osadtsji een georganiseerde online campagne om de publieke opinie in de westerse wereld te veranderen op een manier die nuttig zou zijn voor de Russische autoriteiten met betrekking tot een militaire interventie in Oekraïne. Het werd de start van een oorlog die aanvankelijk alleen in de Donbas werd gevoerd, maar die zich later, op 24 februari 2022, uitbreidde tot een volledige en bloedige invasie van Oekraïne.

Tussen april 2014 en maart 2020 waren de trollen ook zeer actief in het oproepen tot tientallen manifestaties in de Verenigde Staten. In die periode werden ook minstens 75 projecten geïdentificeerd om nepnieuws te verspreiden over diverse thema's, onder meer de Obamacare, gevallen van verkiezingsfraude, de invloed van de islam, de Black Lives Matters beweging, de Brexit, en nog veel méér. De trollen opereerden onder valse namen als United Muslims of America, Stand For Freedom, Down with Hillary, Tennessee Republicans, Heart of Texas, BlackMattersUS, LGBT United en vele andere. Om verwarring te creëren organiseerden ze manifestaties zowel vóór als tegen Donald Trump.

Op 12 maart 2020 onthulde Clarissa Ward van de nieuwszender CNN dat de trollen ook vanuit Nigeria en Ghana de presidentiële campagne van 2020 in de Verenigde Staten probeerden te verstoren.


Geen teamwerk

Het zou kunnen teamwerk doen vermoeden, maar niets was minder waar. Net zoals in de roman 1984 kregen de medewerkers van de verschillende afdelingen in de Savoesjkina oelitsa nr. 55 in Sint-Petersburg elkaar zelden of nooit te zien. Dat was een bewuste keuze die ook duidelijk in het Приказ «О разъяснениях дисциплинарного характера» of het Reglement ter verduidelijking van de discipline werd bepaald. «Nauwe persoonlijke contacten in het bedrijf zijn uitdrukkelijk verboden», stipuleerde het reglement. Tijdens hun shift van 12 uur mochten de trollen ook hun lokaal niet verlaten, en bleven alle gordijnen gesloten.

De Russische blogger Marat Burkhard was er begin 2015 in geslaagd om gedurende twee maanden undercover in Savoesjkina oelitsa nr. 55 te werken. Hij vertelde later hoe, in elke afdeling, de trollen werden ingedeeld in groepen van drie. Eén van hen speelde de злодей [zlodej] of slechterik. Hij gaf het startschot door op een blog of een netwerk kritiek te uiten op de autoriteiten. Daarna spraken de andere twee hem tegen, plaatsten satirische beelden of grafieken en bejubelden het leiderschap van Poetin. Dat deden ze vanuit verschillende identiteiten. Op het ene moment reageerden ze als een huismoeder die in haar keuken in Jekaterinburg een taart aan het bakken is, om twee minuten later een vrachtwagenchauffeur te zijn die ergens in de file stond tussen Tver en Moskou. Een trol moest elke dag minstens 135 commentaren posten, waarvan 50 op nieuwssites. Zij moesten zes verschillende accounts op Facebook beheren en 50 tweets rondsturen vanaf 10 verschillende Twitter accounts. Elke boodschap moest minstens 200 lettertekens lang zijn.

De trollen mochen ook niet gelijk wat posten. Ze kregen vrij gedetailleerde informatie over de te behandelen thema's en de daarbij horende hashtags en links naar grafieken en beelden. We konden de hand leggen op hun instructies voor de week van 28 februari tot 7 maart 2015, een document van 118 pagina's, opgesteld op de dag na de moord op de bekende oppositieleider Boris Jefimovitsj Nemtsov (1959-2015). De voornaamste thema's waren toen Oppositie, Oekraïne, VVP (Vladimir Vladimirovitsj Poetin), de Verenigde Staten en Europa. Voor elk thema kregen de trollen een beschrijving van het thema en een overzicht van de nieuwe «feiten», de «juiste» standpunten en conclusies, en de te gebruiken hashtags en trefwoorden. Alleen wanneer ze ontmaskerd werden wilden ze wel eens door de mand vallen. Toen uw webmaster in een discussie op de Facebook pagina van The Moscow Times een trol rechtstreeks aansprak, viel die uit zijn rol. Hij kon alleen reageren met «u fool go to hell», wat veel minder is dan de vereiste 200 lettertekens. Via de link hieronder kan u een voorbeeld van instructies voor de trollen zien.

Klik hier om het document met instructies te bekijken


Toch vergisten ze zich soms. Zo publiceerden ze eens een meme van een Russisch blad dat in Cherson, Oekraïne, werd verspreid met de titel «Kan men na dit alles nog beweren dat er geen nazisme is in Oekraïne?» Er was echter een klein probleempje: de foto toonde een demonstratie van Russische neo-nazi’s in Moskou in 2012.

Soms traden voormalige trollen naar buiten. Eén van hen, journaliste Ljoedmila Savtsjoek (°1980), ging ook een tijd undercover werken in de trollenfabriek en heeft haar voormalige werkgever zelfs aangeklaagd voor overtredingen van de arbeidswetgeving. Wat niemand verwachtte is wel gebeurd: ze won haar zaak, zij het voor de symbolische schadevergoeding van één roebel.


De verdiensten

Een geoefende trol verdiende ongeveer 40.000 roebel per maand. Dat was toen 546 euro of 614 dollar. Voor een westerling lijkt dat niet veel, maar het was reeds aanzienlijk beter dan de 25.000 roebel - 341 euro of 384 dollar - die een journalist bij een krant kreeg. Meertalige trollen die buitenlandse websites konden aanpakken, verdienden zelfs 65.000 roebel - 887 euro of 997 dollar - of méér.

Het werken als een trol vereiste een absolute toewijding, want het systeem was zeer repressief. Je moest 135 posts per dag halen, en te laat op het werk komen werd beboet met een straf van 500 roebel, wat overeenkwam met 6,8 euro of 7,7 dollar. Dat laatste heeft een paar vermakelijke Monty Pythonachtige video's opgeleverd van hollende trollen die probeerden om nog net binnen de tijd op het werk te arriveren. Het trollenwerk was echter een serieuze zaak: de kantoren waren strak en kaal ingericht, er mochten geen persoonlijke decoraties aangebracht worden, en lachen op het werk was verboden. Wie het toch deed kon ontslagen worden.


De trollen na Prigozjin

De dood van Prigozjin heeft voor gevolg gehad dat het Internet Research Agency op 1 juli 2023 werd ontbonden, maar dat heeft niet geleid tot het stopzetten van de activiteiten van de trollen.

Het Internet Research Agency zelf kreeg afsplitsingen in verschillende groepen. De groep Storm-1516 wordt geleid door de Russische anti-liberale denktank Centrum voor geopolitieke expertise en wordt gesteund door de zogenaamde Stichting ter Bestrijding van Onrecht, een propagandagroep die voorheen werd gerund door Prigozjin en die zich voordoet als een mensenrechtenorganisatie (niet te verwarren met een bijna gelijknamige burgerbeweging die eerder door Aleksej Navalny werd opgericht). Storm-1516 heeft een team dat sociale media video's produceert met betaalde acteurs en nepmensen die zijn gegenereerd door kunstmatige intelligentie.

Verder zijn er nog de groep Storm-1099, die nepnieuwswebsites creëert, de groep Storm-1679, die documentaires en nieuwsberichten maakt van geloofwaardig ogende neporganisaties, en het kanaal Rybar van Michail Sergejevitsj Zvintsjoek (°1991), dat desinformatie post vanaf nepaccounts op sociale media.

Een initiatief dat niet uit de Prigozjin-stal komt, maar dat wel diens financiële hulp kreeg in zijn ontwikkeling, is het zogenaamde project Доппельгангер [Doppelganger] of Dubbelganger van het IT-bedrijf Social Design Agency (SDA), dat valse websites produceert die het uiterlijk hebben van de echte websites van Der Spiegel, Le Figaro, Le Parisien, Le Monde, Fox News en The Washington Post, vanzelfsprekend met de bedoeling om twijfels te zaaien over de echtheid van de berichten die deze bladen op hun echte websites publiceren.


Portal Kombat

Op 13 februari 2024 meldde Viginum, een Frans agentschap dat instaat voor de bestrijding van buitenlandse digitale aanvallen, dat ze een groot netwerk van websites vol nepnieuws hadden opgerold en van het net gehaald. Het rapport van Viginum schept een duidelijk beeld van een groot netwerk dat Rusland op poten heeft gezet om massaal desinformatie te verspreiden.

Het netwerk Portal Kombat had niet minder dan 193 websites die tussen september en december 2023 150.000 berichten hadden gepubliceerd in Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Polen, Spanje, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. De berichten zongen de lof van de Russische militaire operaties in Oekraïne, rechtvaardigden de invasie en probeerden het het Oekraïense verzet te ondermijnen. Volgens Sociale mediaplatformen als Telegram werdeb gebruikt om berichten automatisch massaal te delen.

Viginum merkte wel op dat de websites geen groot publiek bereikten, in tegenstelling tot vorige desinformatiecampagnes. Het zou vooral de bedoeling zijn geweest om gerichte doelgroepen aan te spreken.


Mocht Boelgakov vandaag leven, dan zou hij ongetwijfeld enkele trollen opvoeren naast figuren als Nikanor Ivanovitsj Bosoj en Aloisi Mogarytsj, en zouden Jevgenij Prigozjin en Michail Bystrov wellicht op het Bal van Satan paraderen in de voetsporen van Baron Meigel.


Deze pagina delen |