Russische namen

Nederlands > Context > Sociaal > Russische namen

«Не верьте слезам женщины, Алексей Федорович» of «Heb geen vertrouwen in de tranen van een vrouw, Aleksej Fjodorovitsj» is een gevleugelde uitspraak uit de geschriften van Dostojevski. Ik citeer deze uitspraak niet om te discussiëren over het waarheidsgehalte van de boodschap - ik heb drie zussen, ik zou het niet durven. Maar wel omwille van de aanspreekvorm. Het is een fragment van een gesprek tussen Ivan Fjodorovitsj en Aleksej Fjodorovitsj. Twee broers dus. Hun familienaam is echter niet Fjodorovitsj, maar Karamazov. Fjodorovitsj is hun отчество [otsjestvo] of patroniem, aangezien hun vader Fjodor heette.

In het Russisch bestaat de volledige naam van een persoon uit een имя [imija] of voornaam, een отчество [otsjestvo], de vadersnaam of het patronymicum en een фамилия [familija] of familienaam.

Een voornaam wordt door de ouders gegeven bij de geboorte, en zal meestal zijn oorsprong vinden in het Christendom of in het Oudrussisch, soms ook in het Joods. Voorbeelden van het eerste zijn Ivan, Maria of Konstantin, voorbeelden van het tweede zijn Oleg, Igor en Olga. Populaire Joods voornamen waren Anna, Michail, Lev en David. In de Sovjetperiode doken soms nieuwe namen op om de trouw van de ouders aan de partij te bewijzen. Stalina of Lenina, bijvoorbeeld. Of Vladlena, dat kwam dan van Vladimir Iljitsj Lenin.

Het gebruik van een vadersnaam of patronymicum vindt zijn oorsprong in de Middeleeuwen. Het was één van de vroegste middelen om de ene persoon van de andere te onderscheiden. Letterlijk werd iemand dus «voornaam, zoon van...» of «voornaam, dochter van...». genoemd.

Je zou dan kunnen denken dat een patronymicum gewoon de genitiefvorm van de naam van de vader is, maar de regels zijn niet zo eenvoudig. Vaak eindigt een mannelijke vadersnaam op -ev, -ov, of -vitsj, al was dat laatste in het Moskou van de 16de en 17de eeuw voorbehouden aan wie heel hoog op de maatschappelijke ladder stond. Voor vrouwen werd er meestal een -a aan toegevoegd. Een voorbeeld: Aleksej Ivanov of Aleksej Ivanovitsj is Aleksej, «zoon van Ivan». En Olga Ivanova is Olga, «dochter van Ivan».

Het is in het Russisch nog steeds gebruikelijk om, zeker in de beleefdheidsvorm, iemand met voornaam en patronymicum aan te spreken. «Здравствуйте, Владимир Иванович», betekent «Gegroet, Vladimir Ivanovitsj», met het werkwoord in de tweede persoon meervoud, wat je kan vergelijken met onze - tegenwoordig minder gebruikte - beleefdheidsvorm «u» of het Franse «vous».

De familienaam dook pas later op, bij het ontstaan van registers en officiële archieven, en meer algemeen sinds de volkstelling van 1897. Hij werd ingevoerd om de langere afstamming in lijn aan te duiden. Immers, in de veronderstelling dat voornoemde Aleksej Ivanov een zoon zou hebben die Igor heet, dan zou die door het gebruik van alleen maar een patronymicum niet Igor Ivanov heten, maar Igor Aleksejev of Igor Aleksejevitsj, «zoon van Aleksej». Dus begon men familienamen te gebruiken, maar het patronymicum verdween niet. Stel dat Aleksej Ivanov twee zonen had, Igor en Vasili, dan zouden die voluit Igor Aleksejevitsj Ivanov en Vasili Aleksejevitsj Ivanov heten. En mocht hij een dochter hebben die Jelena heet, dan zou haar naam Jelena Aleksejeva Ivanova zijn.

Een familienaam in het Russisch is vaak oorspronkelijk een patronymicum, maar het kon ook een vervormde bijnaam zijn, een aanduiding van het beroep, of een toponiem (plaatsnaam). Overigens is dat niet zo verschillend van het Nederlands. De naam Janssens is ook een oud patronymicum, en de oorsprong van namen als De Backer en Van Keerberghen is ook gemakkelijk te traceren.

De familienaam van vrouwen wordt nog altijd vrij conservatief en paternalistisch behandeld in het Rusland van vandaag. Anders dan in mijn land verandert een vrouw vaak nog van naam als zij huwt, hoewel het niet wettelijk verplicht is. Echtgenoten kunnen immers volgens de wet, net als bij ons, elkaars naam aannemen, maar ze hoeven dat niet te doen. In Rusland zal in de praktijk de vrouw echter vaak de naam van de man aannemen, met een -a erachter.

Er is mij geen enkel voorbeeld bekend van een man die de naam van zijn vrouw aannam. Nu is dat bij ons ook heel zeldzaam, natuurlijk, maar het vrouwonvriendelijk karakter van de Russische traditie is toch iets hardnekkiger dan bij ons. Het leeft nog verder in oude volksgezegden als «Een kip is geen vogel, en een vrouw is geen persoon», of in wisecracks als «Ik dacht dat ik twee mensen zag lopen, maar het was alleen een man met zijn vrouw».

Een bijzonder aspect van de Russische naamgeving tenslotte is het gebruik van een grote variëteit van afgeleide voornamen, die alle soorten van emoties kunnen uitdrukken. Een vrouw die Maria heet zal door onbekenden of in formele relatie ook zo worden aangesproken, maar vrienden zullen haar Masja noemen, en wanneer ze haar graag hebben wordt dat Masjenka. Meer intiem is nog Masjunesjka, Maroesja of Masjoenja. Masjka is dan weer eerder onbeleefd, maar kan wel gebruikt worden in het gezin of door volwassenen tegenover kinderen. Voor de intimi: dit artikel is getekend Яанушка (Janoesjka).

Steeds meer nieuwe namen



Deze pagina delen |