De meester en Margarita - 2024
Michael Lockshin
Op 25 januari 2024 ging in de Russische bioscopen de film De meester en Margarita van regisseur Michael Lockshin in première. Deze film heeft sinds de start van de werkzaamheden in 2018 een bewogen ontwikkeling gekend waarover u méér kan lezen door op de pijl hieronder te klikken.
De film
De trouwe bezoekers van deze website weten dat de roman De meester en Margarita van Michail Boelgakov drie verhaallijnen heeft: het bijbelse verhaal, het verhaal van de duivel in Moskou, en het liefdesverhaal van de meester en Margarita. In deze film wordt er een vierde verhaallijn aan toegevoegd. Die vierde verhaallijn vertelt hoe een schrijver, die de meester wordt genoemd, een roman schrijft over zichzelf, over zijn geliefde Margarita en over de mensen rondom hen die een invloed hebben op hun leven. De titel van die roman is - u kon het misschien al raden - De meester en Margarita.
Vindt u dit een beetje verwarrend? Troost u, de scenaristen van deze film waren blijkbaar ook zelf soms behoorlijk in de war met deze extra dimensie. Waar Boelgakov in zijn roman de drie verhaallijnen aanvankelijk op heldere wijze parallel laat verlopen om ze op het einde vlekkeloos bij elkaar te laten samenkomen, wordt er in deze film een behoorlijke warboel van gemaakt. Gedurende de 2 uur en 37 minuten die de film duurt, springen de gebeurtenissen snel en chaotisch van de ene verhaallijn naar de andere, zonder dat er daarvoor dramatische verbanden zijn of logische aanknopingspunten, en in een vaak onbegrijpelijke chronologie.
Julia Snigir (Margarita) en Jevgeni Tsyganov (De meester)
Het verhaal
Laten we toch een poging wagen om het verloop van de film zo goed mogelijk te beschrijven. De openingsscène is de scène waarin Margarita de flat van de criticus Latoenski in het Dramlitgebouw vernielt, of anders gezegd: een scène uit hoofdstuk 21 van de roman. Daarna zien we hoe een succesvolle toneelschrijver die de meester wordt genoemd, zich naar een theater in Moskou begeeft om een repetitie bij te wonen van zijn toneelstuk Pilatus. Aan de ingang van het theater blijkt hoe populair hij is: er staan vrouwen te wachten om zijn handtekening te vragen - een verwijzing naar de tijd dat Boelgakovs toneelstuk Dagen van de Toerbins 987 keer met groot succes werd opgevoerd in het Moskouse Kunsttheater. Deze enscenering lijkt sterk op de openingsscène van de film Il maestro e Margherita van de Servische regisseur Aleksandar Petrović uit 1972. Eén van de vrouwen die de meester benaderen is de roodharige Gala, met wie hij afspreekt om later op de dag naar het schrijvershuis Gribojedov te gaan waar ze zijn vriend Aloïsi Mogarytsj zullen ontmoeten.
Maar eerst moet de meester nog naar de Schrijversbond om zich daar in een publiek proces te verantwoorden voor zijn toneelsuk Pilatus. De censuur wil het immers laten afvoeren onder het motto:«wat vandaag toegelaten is, wordt morgen misschien verboden». Ook deze zitting doet denken aan de film van Aleksandar Petrović uit 1972. Tijdens de zitting worden er aantijgingen geformuleerd door de criticus Latoenski en Baron Meigel, en heeft de dichter Bezdomny veel bijval met dichterlijke improvisaties die hij af en toe uitschreeuwt vanuit de publieke ruimte.
Later op de avond, wanneer hij zich samen met Gala en Mogarytsj in Gribojedov bevindt, verneemt de meester dat hij veel sympathisanten heeft onder de Moskouse schrijvers, en dat die hebben afgesproken om de dag nadien op straat te betogen tegen het censureren van schrijvers - ook al is er voor die dag een grote Eén Mei-optocht van de communistische partij door de straten van Moskou gepland. Wanneer de meester merkt dat ook de criticus Latoenski het Schrijvershuis binnenkomt, wil hij met hem gaan praten, maar hij wordt tegengehouden, en hij wordt gedwongen om zijn lidkaart van de Schrijversbond in te leveren en het Schrijvershuis te verlaten. Buiten ontmoet hij de Duitse proessor Woland, waaraan hij in het kort zijn verhaal vertelt. Wanneer Woland met een taxi vetrekt, merkt de meester dat ook Gala in die auto stapt.
August Diehl als Woland
De volgende ochtend dagen er aan het Schrijvershuis slechts twee mensen op om te manifesteren: de meester en Mogarytsj. Maar er is wel een grote menigte samengekomen voor de Eén Mei-optocht. Tussen de duizenden deelnemers en toeschouwers lopen er veel vrouwen met een ruiker gele bloemen in de hand. Eén van deze vrouwen, Margarita, sleurt de meester van de straat en neemt hem apart. Ze kijken elkaar een tijdlang in de ogen, en wandelen dan samen door de stad. Het is het begin van een relatie, via dewelke we te weten komen waarover de roman van de meester gaat. Hij vertelt haar enkele scènes wanneer ze de plaatens van de actie passeren tijdens hun wandeling: zo vertelt hij, wanneer ze langs de Patriarchvijver wandelen, over Berlioz en Bezdomny die Woland daar ontmoetten, en in de Bolsjaja Sadovajastraat vertelt hij hoe Woland en «son entourage» het appartement van Stjopa Lichodejev inpalmden. Andere scènes uit de roman van de meester worden ons voorgesteld uit fragmenten die Margarita leest in de manuscripten van de meester. Zowel de scènes die de meester vertelt als de scènes die Margarita leest wijken echter vaak sterk af van wat de lezer kent uit de beschrijvingen in de roman van Boelgakov, zowel wat betreft de verhaallijn als wat betreft de sfeerschepping. Oordeelt u zelf maar aan de hand van onderstaand fragment dat de fameuze scène met de gele bloemen toont.
Bovenstaand fragment bevat slechts een kleine toevoeging, een knipoog, en bovendien één die misschien nog kan geapprecieerd worden. Maar op enkele plaatsen wijkt de film zo erg ver af van Boelgakovs roman dat hij Boelgakov werkelijk onrecht aandoet - en zowel de auteur als zijn lezers beledigt. Soms worden er heelder scènes verzonnen die helemaal niet in de roman voorkomen en waarvan de toegevoegde waarde onbestaande of zeer betwistbaar is. En, eerlijk gezegd, de scènes waarin de makers van deze film afwijken van de roman en de scènes die zij er helemaal zelf bij verzonnen hebben zijn ook meteen de zwakste scènes van deze film. Inhoudelijk voegen ze niets toe aan het verhaal, en vallen ze ver onder het niveau van Boelgakovs literaire talent. Op verschillende plaatsen verdrinkt deze film in onwaarschijnlijk spectaculaire scènes waarvoor geen enkele redelijke uitleg kan verzonnen worden. Het bombastisch gedonder van machinegeweren en explosies, het hysterich en onsamenhangend gekrijs van het personage dat Korovjev moet voorstellen, de zielloze monumentale futuristische decors... het zijn groteske - en meteen ook arrogante - pogingen om een sfeer te creëren die absoluut niets te maken heeft met Boelgakovs meesterwerk.
Het beste voorbeeld van deze knoeiboel is de show van Woland in het theater. In de roman van Boelgakov wordt deze vertoning in het Variété Theater aangekondigd met affiches en staan de mensen in lange rijen aan te schuiven om het spektakel te zien, maar in deze film verloopt het enigszins anders. Aangezien het toneelstuk Pilatus van de meester niet meer vertoond mag worden heeft het theater een vervangsprogramma klaar: Vooruit naar de Toekomst is de titel van een propagandistisch zang- en dansspektakel ter verheerlijking van het Sovjet-regime. De meester gaat er samen met Woland naar kijken. Na een tijdje verontschuldigt Woland zich. Hij verdwijnt van zijn zitplaats om even later bovenaan het podium in een zetel te zitten kijken naar hoe zijn entourage, bestaande uit Korovjev, Behemoth en Azazello de geplande voorstelling verstoren en zelf voor spektakel zorgen door met behulp van twee véél te lang vurende machinegeweren geld naar beneden te doen dwarrelen,door de ceremoniemeester te onthoofden en door een boetiek voor dames met Parijse modellen te openen. Net zoals in de roman, zal u misschien denken - maar dat is het helaas niet. Het schouwspel is zo overdreven in scène gezet dat de toeschouwer bevangen wordt door plaatsvervangende schaamte.
En, alsof onze verdraagzaamheid nog niet voldoende was op de proef gesteld: het meest ongeloofwaardige fragment uit de hele film is het moment wanneer, na de voorstelling, de meester samen met Woland het theater verlaat, en hij niet eens lijkt te beseffen dat het zijn metgezel was die het hele spektakel bestierde.
Na een moment van bezinning spreken de meester en Margarita af dat ze elkaar de volgende ochtend zullen ontmoeten op de luchthaven, om naar een plek te gaan waar ze kunnen tot rust komen. Na het vertrek van Margarita komt Woland op bezoek bij de meester. Ze gaan samen naar een feestje bij Lichodejev, want Woland wil hem laten zien hoe het eraan toegaat «op een bal waar alle boze geesten verenigd zijn». Terwijl ze na het feestje nog wat napraten in het soutterrain van de meester horen ze de geheime politie aankomen. De meester kan nog snel zijn roman in de kachel verbranden vóór hij wordt aangehouden. Hij wordt naar de kliniek van dokter Stravinski gestuurd, waar hij bezoek krijgt van Baron Meigel. Meigel probeert de meester nog te «recupereren» door hem een vaste baan aante bieden, met voordelen als een datsja en een auto met chauffeur, maar de meester weigert zich aan te passen. Ook Woland komt op bezoek in de kliniek. Deze laatste toont de meester vanop het balkon wat er verder zal gebeuren met Pilatus en Jesjoea Ha-Notsri.
Ondertussen had Margarita vruchteloos de meester opgewacht op de luchthaven en ze gaat naar hem op zoek. Tot haar verbazing merkt ze dat Mogarytsj nu in het souterrain woont. Onder dwang vertelt deze haar dat de meester zich in de kliniek van dokter Stravinki bevindt. Ze gaat naar de kliniek, maar krijgt de meester niet te zien. De verpleegster Proskofja Fedorovna vertelt haar echter wel dat de meester zijn roman heeft afgewerkt, en overhandigt haar het manuscript.
Daarna krijgen we - zeer sterk ingekorte - versies te zien van de laatste hoofdstukken van Boelgakovs roman. Azazello bezorgt de crème aan Margarita, Margarita vliegt op een bezem naar het bal, en Woland zorgt ervoor dat de meester en Margarita na het bal herenigd worden. Tijdens deze hereniging valt de geheime politie de flat binnen. Wanneer de gewapende agenten binnenstormen treffen ze echter alleen Behemoth aan, die hen vanop de kroonluchter onder vuur neemt. Als gevolg van het vuurgevecht vat niet alleen de flat vuur, maar worden zowat alle gebouwen van Moskou vernield door explosies en branden. Woland en zijn suite overschouwen samen met de meester en Margarita de stad Moskou, die vrijwel volledig is vernield - een verwijzing naar het einde dat Boelgakov in gedachten had voor één van de vroege versies van zijn roman. Terwijl het gezelschap de ruïnes aan het bekijken is zien we hoe in de roodgloeiende lucht een zeppelin arriveert waarmee Woland en zijn gevolg Moskou verlaten. Tenslotte zien we de meester en Margarita samen gelukkig en vredig leven in de tuin van hun huisje, gevolgd door enkele beelden van vreemde figuren en rare dialogen die wellicht een betekenis zullen hebben in de hoofden van de filmmakers, maar niet in deze van de liefhebbers van Boelgakov en De meester en Margarita.
Beoordeling
In principe heb ik er geen bezwaar tegen als een film geen letterlijke transcriptie is van het boek waarop hij is gebaseerd. Maar op 28 april 2023 kondigde het productiebedrijf Mars Media aan dat de oospronkelijke titel van de film - Woland - zou veranderen in De meester en Margarita met de bedoeling om «de kracht en geest van de roman te combineren met het verhaal dat we het publiek in onze film willen vertellen». Door deze wijziging werd bij veel liefhebbers van Boelgakov de indruk gewekt dat de film, ondanks eerdere berichten, toch in de richting van een vrij getrouwe schermversie van de roman evolueerde - quod non. En na de film een tiental keer te hebben gezien om de ondertitels te maken, vraag ik mij nog steeds af welk «verhaal ze aan het publiek wilden vertellen».
De film is immers nogal wisselvallig: hij bevat sterke scènes en ronduit zwakke scénes door elkaar. Op sommige momenten zat ik gespannen te kijken naar een goed stuk, maar dat werd vaak plots zonder aanwijsbare reden midden in een zin afgebroken. Op andere momenten begon ik verveeld naar de statusbar van mijn videospeler te kijken om te zien hoe lang het nog zou duren.
Veel filmmakers zeggen dat het moeilijk is om een zo complexe roman als De meester en Margarita in 2,5 uur cinematografisch te vertalen. Daar schuilt enige waarheid in, natuurlijk. En precies om die reden is het jammer dat in deze film minstens 30 tot 45 minuten gebruikt worden voor te lang uitgesponnen scènes of scènes zonder enige toegevoegde waarde voor het verhaal, de sfeerschepping of «het verhaal dat we het publiek in onze film willen vertellen» De tijd die hiermee verspild werd, had gemakkelijk gebruikt kunnen worden om betere scènes in te lassen - scènes die de hele film meer diepgang hadden kunnen geven of die onderbenutte elementen als bijvoorbeeld de kat Behemoth beter tot hun recht hadden kunnen laten komen. Liefhebbers van Boelgakovs roman zullen immers vast ontgoocheld zijn wanneer ze vaststellen hoe weinig één van de meest kenmerkende figuren uit de roman in deze film voorkomt. Even verbazend is het om te zien hoe nevenpersonages uit roman in deze film een veel prominentere rol spelen. Aloisi Mogarytsj, de criticus Latoenski, Baron Meigel en de vampier Hella komen bijvoorbeeld vaker in beeld dan Behemoth en spelen een meer actieve rol dan deze icoon uit het werk van Bulgakov.
Polina Aug (Hella)
Het zou natuurlijk kunnen dat deze beperkte rol van Behemoth het gevolg was van de problemen die de film heeft gekend tijdens de productie. Bij de start van het project was er een overeenkomst met de Amerikaanse mediagigant Universal Pictures waardoor het productiehuis zou kunnen beroep doen op de technologieën die Disney in 2019 had gebruikt voor de remake van The Lion King om een driedimensionale animatie voor de rol van Behemoth. Maar in augustus 2022 trok Universal Pictures zich terug uit Rusland vanwege de inval in Oekraïne. Op dat moment moest het grootste werk aan de animaties van Behemoth nog gebeuren. Tot overmaat van ramp weigerde het door het Kremlin gecontroleerde Фонд Кино [Fond Kino] of het Federale Fonds voor economische en sociale steun voor de Russische cinematografie om nog verdere financiering te verstrekken. Deze weigering zou overigens wel eens te maken kunnen hebben gehad met de houding van regisseur Michael Lockshin tegenover de oorlog in Oekraïne. Op zijn sociale mediakanalen had hij immers meer dan eens de Russische oorlog in Oekraïne veroordeeld, en hij had ook uitdrukkelijk zijn steun betuigd aan regisseur Kirill Serebrennikov, die in augustus 2017 gearresteerd was op grond van geënsceneerde beschuldigingen. Om meer te lezen over Kirill Serebrennikov kan u op de pijl hieronder klikken.
Danil Steklov (Ivan Bezdomny)
Storende factoren
Deze film bevat ook storende factoren op allerlei vlakken. Eén van die storende factoren in deze film vond ik de bombastische achtergrond van de buitenopnames, die van Moskou een soort futristische stad maakt met verbazingwekkende hoogbouw die er nooit heeft gestaan en met zeppelins die het luchtruim doorklieven alsof het hier om de verfilming van een werk van Jules Verne ging. We zien onder meer ook het Paleis van de Sovjets pronken, dat is één van Stalins nooit gerealiseerde megalomane dromen waarvoor in 1936 de Kathedraal van Christus Verlosser werd vernield. Ik vraag mij toch af welk deel van het «verhaal ze aan het publiek wilden vertellen» hiermee gerealiseerd werd. Klik op de pijl hieronder om meer te lezen over het Paleis van de Sovjets
En het decor van het Gribojedovhuis lijkt zo uit de film The Great Gatsby van Baz Luhrman te komen - een regisseur wiens naam overigens in 2017 circuleerde als een mogelijke regisseur voor deze film.
Een andere storende factor is de wijze waarop in deze film vreemde talen worden behandeld. Woland en de meester spreken Duits met elkaar, en Pilatus spreekt Latijn met Jesjoea Ha-Notsri en Aramees met de hogepriester Kajafas. Die dialogen worden overdubd door een monotone emotieloze Russische basstem zodat je twee stemmen tegelijk hoort. Uit de tijd dat ik in Moskou woonde herinner ik mij dat in Rusland buitenlandse films vaak op een dergelijke manier worden overdubd, maar naar mijn bescheiden mening zou het minder verwarrend zijn geweest indien men dat hier met ondertitels had opgelost. Het geeft een amateuristische indruk in een film waar voor andere scènes duidelijk niet op een roebel werd gekeken op het vlak van technologische middelen.
Werd het scenario gestolen?
In 2021, toen de film nog Woland zou heten, en toen Nikolaj Lebedev als regisseur vervangen werd door Michael Lockshin, deelde co-producent Ruben Disjdisjan mee dat het scenario van Woland werd geschreven door de Russische Roman Sergejevitsj Kantor. Maar daar zijn later twijfels over opgedoken.
Kort na de première verscheen op de sociale media een verontwaardigde reactie op de film van de hand van Elena Youschenko. Youschenko had De meester en Margarita als diplomaproject in het Engels vertaald. 15 jaar en 8 revisies later publiceerde zij in 2021 haar vertaling in eigen beheer. In 1919 beschreef zij haar ervaringen hiermee in een essay onder de titel Peculiarities of translation «Master and Margarita» (Bijzonderheden bij het vertalen van «De meester en Margarita»).Op sociale media publiceert zij regelmatig haar eigenzinnige maar originele kijk op de roman, de auteur en op de meningen van anderen hierover.
In haar reactie op de film vertelt Youschenko op 13 februari 2024 dat zij in 2019 reeds het scenario voor deze film geschreven had en beschuldigde ze de makers, en met name co-producent Leonard Blavatnik ervan dat hij haar scenario gestolen heeft:
«In 2020 kwam ik in contact met Leonard Blavatnik, die […] hoofdproducent was van de mogelijke film van Baz Luhrmann. De grote regisseur om het scenario niet zelf te schrijven, zoals hij altijd deed.
Aanvankelijk kreeg ik een e-mail van Blavatnik met de vraag om hem binnen drie maanden te herinneren aan mijn werk. Drie maanden later schreef zijn assistent Danny Cohen mij om mijn script te vragen om het te evalueren.
Zoals je begrijpt heeft niemand mij ooit feedback gegeven, omdat mijn script zowel door ID beschermd is door WGA (Writers Guild of America) als door de Library of Congress. Dus elke kopie of reproductie van welk deel van mijn werk dan ook op het grondgebied van de Verenigde Staten is uitgesloten. Er bestaat echter geen auteursrecht op het grondgebied van Rusland en je zal nooit kunnen bewijzen dat een zelfs ook maar een uittreksel op het scherm werd bewerkt, ook niet indien bevoegde professionals tot die conclusie komen».
Op 1 mei 2024 vervolgde ze: «Ik heb het nauwelijks mogelijk gemaakt om nog een film te produceren onder dezelfde titel ‘De meester en Margarita’. Hoewel het niet werd beschermd is door Russische wetten op het gebied van cinematografie, omdat ik geen flauw idee had hoe de producenten tot hun besluit kwamen om mijn Engelse scenario in Rusland te gebruiken door een Engelssprekende regisseur».
Ik weet niet of Elena Youschenko nog verder actie gaat nemen, en welk gevolg dit zou kunnen hebben op een mogelijke distributie van de film buiten de landen van de voormalige Sovjet-Unie. In elk geval zullen wij u hier op de hoogte houden van mogelijke nieuwe ontwikkelingen.
Elena Youschenko
Onthaal.
Michael Lockshins De meester en Margarita haalde een gemiddelde score van 7,9/10 met meer dan 43.000 recensies op de website KinoPoisk en leidde de Russische box office in zijn openingsweek, onder meer door een opbrengst van 57,3 miljoen roebel (581.000 euro) op de eerste dag in de bioscoop, maar de regisseur maakte reeds vijanden voordat ook maar één enkel kaartje was verkocht.
De hevigste aanvallen komen uit de hoek van Vladimir Solovjov, presentator van Een avond met Vladimir Solovjov, een dagelijkse praatprogramma – of eerder een «scheldprogramma» – op het televisiekanaal Rossia 1. Solovjov verafgoodt Vladimir Poetin, noemt de tegenstanders van de president «de eeuwige twee procent stront», en is van mening dat alle Oekraïeners maar beter van de aardbodem zou verdwijnen. Hij noemde de film van Michael Lockshin anti-Russisch en toonde schermafdrukken van de sociale mediaberichten van de regisseur, waarin deze had gepleit herstelbetalingen aan Oekraïne en de overwinning van de strijdkrachten van Oekraïne had gewenst. Solovjovs praatgasten reageerden daarop door te zeggen dat Lockshin «het geld dat hij met deze film verdient had weggeschonken aan het Oekraïense leger». Journalist Andrej Mevedev dreigde er zelfs mee Lockshin dood te schieten. Verder werd de regisseur omschreven als «een russofoob, een verrader en een neoliberale besmeurder van de onverschrokken Sovjet-geheime politie». Regsseur en staatspropagandist Tigran Keosajan pleitte voor een strafrechtelijke vervolging van Lockshin, terwijl Trofim Tatarenkov, een presentator op de Russische staatsradio Spoetnik (die toegaf dat hij de film van Lockshin niet eens had gezien), de filmmaker «uitschot» noemde en zich met plezier herinnerde hoe dergelijke «vijanden van het volk» in het stalinistische tijdperk werden neergeschoten
Michael Lockshin
Besluit
De meester en Margarita van Michael Lockshin is een wisselvallige film met goede en zwakke, zelfs overbodige scènes, die misschien beter gebaat was met een andere titel om verwarring te vermijden bij mensen die een getrouwe weergave van de roman verwachten. Vóór zijn verschijning in de Russische bioscopen hadden veel mensen mij reeds gevraagd of ik van plan was om hem te ondertitelen in het Nederlands. Ik antwoordde toen met een aarzelend «misschien», maar dat is nu veranderd in «waarschijnlijk niet». Al zou ik nog mijn mening kunnen herzien indien er ooit een director’s cut van uitkomt
Technische fiche
Regisseur
Michael Lockshin
Rolverdeling
August Diehl (Woland), Jevgeni Tsyganov (De meester), Julia Snigir (Margarita), Joeri Kolokolnikov (Korovjev), Aleksej Rozin (Azazello), Polina Aug (Hella), Jevgeni Knjazev (Berlioz), Danil Steklov (Ivan Bezdomny), Leonid Jarmolnik (Dokter Stravinski), Aleksander Jatsenko (Aloysius Mogaritsj), Aleksej Goeskov (Baron Meigel), Igor Vernik (Georges Bengalski), Marat Basjarov (Lichodejev).
Release date
25 januari 2024
Talen
Russian
Ondertitelingsproject
Uw webmaster ondertitelde deze film in het Nederlands, Engels,Frans, Duits en Italiaans. Klik op de link hieronder om het resultaat te zien
