Master i Margarita - Sint-Petersburg

Nederlands > Adaptaties > Muziek > Opera's en musicals > Musical Sint-Petersburg

In 2006 heeft de beroemde Britse componist Sir Andrew Lloyd Webber, bekend van Jesus Christ Superstar, Evita, Cats, The Phantom of the Opera en andere populaire musicals, ons een tijdje in spanning gehouden met wat volgens hem de meest ambitieuze onderneming uit zijn carrière zou worden: een musical gebaseerd op De meester en Margarita. De aankondiging daarvan was overigens het allereerste nieuwsbericht dat ooit op deze website werd gepubliceerd op 15 augustus 2006. Iets minder dan een jaar later werd duidelijk dat het project nooit doorgang zou vinden.

In het voorjaar van 2014 kwamen het Russische productiebedrijf Makers Lab en het theater Music-Hall in Sint-Petersburg met nauwelijks verholen trots met het bericht naar buiten dat zij de Amerikaan hadden overtroffen: «Zelfs de grote Britse componist Andrew Lloyd Webber gaf toe dat hij niet wist hoe hij de roman van Boelgakov tot muzikale bloei kon brengen. Het productiebedrijf Makers Lab is erin geslaagd om dat wél te doen». Het initiatief werd omschreven als «een internationaal project dat de beste creatieve krachten van Rusland en Europa verenigde» en ging op 18 september 2014 in première in de Music-Hall in Sint-Petersburg.

De aandachtige lezer die hierachter enige megalomanie vermoedt heeft gelijk. Volgens de makers zou het publiek zich mogen verwachten aan «een magisch extravagant driedimensionaal landschap, een fantastische kostumering en moderne dans». Het productiebedrijf Triiks Media uit Sint-Petersburg zou speciaal voor deze musical een nieuwe technologie voor driedimensionaal beeld leveren, waardoor de toeschouwer «geen stereo bril meer hoefde op te zetten».

Maar, zo werd er geruststellend bij verteld, de puristen van de Russische literatuur hoefden niet bevreesd te zijn. Zij zouden niet alleen door technologie overweldigd worden. Ook op het vlak van de inhoud mocht één en ander verwacht worden, want de musical zou de toeschouwers «door een doolhof van menselijke hartstochten leiden en de verborgen betekenis van de grote roman ontsluieren».


6, 6, 66, 66, 666

De Italiaanse dirigent en pianist Fabio Mastrangelo (°1965), die al sinds vele jaren in Rusland werkt, kreeg de muzikale leiding over het project. De regisseur was Timofej Zjalnin (°1981), geflankeerd door Andrej Noskov (°1972) en Sofja Sirakanjan. Deze laatste is, vreemd genoeg, de enige die haar medewerking aan deze musical in haar CV vermeldt. Voor de rest gebruikten de initiatiefnemers de cijferreeks 6, 6, 66, 66, 666 om hun project te presenteren - een duivelse reeks die stond voor 6 librettisten, 6 componisten, 66 acteurs, 66 decors en 666 kostuums. Daarnaast leverden ook één illusionist - Maksim Kretov en één choreograaf - Dmitri Pimonov - hun medewerking.

Als acteurs werden oorspronkelijk de namen genoemd van Anton Avdejev en Nicholas Timochin (allebei voor de rol van de meester) en van Ivan Ozjogin (Woland), Vera Svesjnikova (Margarita) en Larisa Loesta (Hella). Op 22 augustus, minder dan een maand vóór de première, liet Svesjnikova echter weten dat ze, «omwille van diverse redenen en omstandigheden», niet langer deel uitmaakte van het project. Ze werd vervangen door Natalja Martynov. Twee weken vóór de première kondigde ook Larisa Loesta aan dat ze haar medewerking stopzette. Zij werd vervangen door Maria Lagatskaja en door actrice Anna Kovaltsjoek. Jawel, diezelfde Anna Kovaltsjoek die de rol van Margarita vertolkte in de tiendelige TV-reeks Master i Margarita van regisseur Vladimir Bortko, waarvan u in onze webshop een in het Nederlands ondertitelde versie kan vinden.


Literair talent in het spoor van zijn «grootvader»

Tussen de namen van de medewerkers aan deze productie vinden we ook die van Sergej Sjilovski, iemand die bij de trouwe bezoekers van deze website reeds bekend kan zijn als de man die de auteursrechten op alle bewerkingen en vertalingen van de werken van Boelgakov incasseert. Heel wat bewerkers en vertalers hebben bijzonder slechte ervaringen met Sjilovski en sommige grote buitenlandse uitgevers weigeren om nog met hem te onderhandelen. Naast zijn hoge vraagprijs ergert hij immers velen met zijn pogingen om, niet gehinderd door zijn gebrek aan talent, een vinger in de pap te krijgen bij de productie. Soms probeert hij een rol te spelen bij de keuze van de acteurs, of gewoon om zijn naam op de affiche te krijgen als «consultant». Daarbij beroept hij zich op zijn «bezorgdheid om de integriteit van de culturele erfenis van Boelgakov gaaf te houden». Deze bezorgdheid verdwijnt echter vaak als sneeuw voor de zon wanneer de betaalde prijs hoog genoeg is. Sjilovski is onder meer verantwoordelijk voor het feit dat de film van Joeri Kara uit 1994 pas na 17 jaar in de Russische bioscopen kon bekeken worden.

Sjilovski is de kleinzoon van Elena Sergejevna en Jevgeni Sjilovski, de hoge militair waarmee Elena Sergejevna getrouwd was toen ze Boelgakov leerde kennen. Hij is dus zelf geen bloedverwant van de auteur, maar hij stelt zichzelf toch steevast ongegeneerd voor als внук Михаила Булгакова [vnoek Michaila Boelgakova] of de kleinzoon van Michail Boelgakov. Velen ergerden zich daar reeds aan, maar met deze musical ging hij nog een stap verder. In de persteksten bleek zijn naam immers plots veranderd te zijn in Sergej Boelgakov-Sjilovski. Dat was voor sommige Russische perslui een brug te ver, en hij kreeg al gauw de bijnaam «zoon van luitenant Schmidt» [1] toebedeeld.

Met deze musical is Sjilovski er eindelijk in gelukt om zijn naam op de credits van een prestigieuze bewerking van De meester en Margarita te krijgen, en niet zomaar als consultant. Neen, Boelgakov bleek zijn literaire talent voorwaar doorgegeven te hebben aan zijn zelfverklaarde kleinzoon, want hij wordt vermeld als één van de zes librettisten van de musical. De liefhebbers van Boelgakov mochten dus gerust zijn, want «de integriteit van de culturele erfenis» van de auteur wordt gaaf gehouden. Of Sjilovski ook maar één woord van het libretto zelf geschreven heeft mag overigens betwijfeld worden, want in een interview dat op de dag van de première gepubliceerd werd op het nieuwsportaal Nevskije Novosti, zwakte hij zijn rol zelf danig af. Hij vertelde dat de vijf andere librettisten hem hun teksten hadden gestuurd, en dat hij ze had «gecorrigeerd».


Een «koninklijke» componist

Op sommige Russische internetfora werd er hilarisch gereageerd op de wijze waarop de musical werd gepresenteerd. Vooral de protserige foto’s op de affiches moesten het ontgelden, maar ook Andrej Noskov, één van de regisseurs, Irina Afanasjeva, één van de librettisten, en Olga Tomaz, één van de componisten, werden door bloggers en forumleden veelvuldig door de mangel gehaald. Van Noskov werd betwijfeld of hij voldoende gewicht had om een project als dit te sturen, van Afanasjeva werd niet alleen «haar merkwaardige biografie» becommentarieerd, maar vroegen veel bloggers zich ook af of ze zelfs maar voldoende intellectuele capaciteit in huis had om De meester en Margarita te lezen, laat staan te begrijpen, laat staan er een libretto voor te schrijven.

Het derde voorwerp van spot van de bloggers, componiste Olga Tomaz, werd in de persteksten van de musical nogal pompeus voorgesteld als de «componist van Hare Majesteit de Koningin van Groot-Brittannië».  Edoch, de leden van MDNP.ru, een Russisch internetforum voor liefhebbers van musicals, hebben toen het internet afgeschuimd om informate over haar te vinden, maar rapporteerden vrolijk: «Google kent Olga Tomaz niet».

Wij gingen dan zelf verder zoeken naar koninklijke banden en we ontdekten dat Tomaz voor een Britse liefdadigheidsorganisatie met de naam Cruse Bereavement Care werkt als resident composer. Dat is een instelling die mensen begeleidt in een rouwproces. Vanuit die functie heeft Tomaz ooit enkele eigen composities opgedragen aan het koninklijk huis. In 2009 heeft ze de Britse koningin even de hand mogen schudden en haar persoonlijk een CD met haar composities mogen overhandigen op een receptie ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van Cruse Bereavement Care. Tot daar de koninklijke banden van Olga Tomaz.


En... werd «de verborgen betekenis van de grote roman ontsluierd»?

Na het voorgaande hoeft het wellicht niet te verbazen dat deze musical «de verborgen betekenis van een grote roman» niet echt heeft ontsluierd. Maar dat had u wellicht ook niet verwacht. De gelijkenis met de roman ligt in de namen van de personages, niet in het verhaal. Of had u misschien ergens in de roman gelezen: «Woland hield van Hella. Maar dan werd hij verliefd op Margarita», zoals actrice Maria Lagatskaja na afloop van de première verklaarde?

Het verhaal van de musical begint niet aan de Patriarchvijver, maar in de hel, tegen een achtergrond van een 3D-landschap met vurige vlammen. Woland verzamelt zijn entourage om naar Moskou te gaan en daar de boel op stelten te zetten. Volgens de Rosisskaja Gazeta lijkt Woland, in zijn zwarte leren tenue en met zijn lang haar bijeengebonden in een paardenstaart, op «een traditionele slechterik uit een Disneyfilm». Het lokale TV-station Piter TV had het over «een mengsel van een Disneyfilm en een lingeriewinkel», en kwam tot de conclusie dat «Boelgakov zich moet hebben omgedraaid in zijn graf». Een leuk idee, toegegeven, waren de tsjervontsi die uit het plafond van het theater naar beneden dwarrelden, en die de toeschouwers tijdens de pauze konden inruilen voor steur van eerste versheid. Over het algemeen waren de recensenten het erover eens dat er best wel spectaculaire effecten te zien waren, maar dat de artiesten, de decors, de muziek en de effecten absoluut geen geheel vormden.

Over de muziek kunnen we echt niet veel goeds vertellen. Acteur Anton Avdejev, die de rol van de meester speelde, beweerde dat de muziek zo goed was dat elke song een hit kon worden, maar het leek wel alsof de componisten vooral saaie, voorspelbare zangpartijen op het toneel wilden brengen. Het enige nummer waar een beetje ziel in zat, was het korte Варьете (Variété). Maar dat was een bewerking van het liedje La Matchiche - ook bekend als La Sorella - dat in 1905 in de Parijse music-hall La Scala werd gepresenteerd door de toendertijd erg populaire zanger Félix Mayol.

Eén van de indicaties van het schamel niveau van de inhoud van het spektakel is het feit dat, de dag na de première, de media schroomvallig zwegen over alles wat in een musical van belang is - de muziek, de zang- en acteerprestaties, de choreografie - en dat ze meer aandacht schonken aan het standbeeld van De meester en Margarita van beeldhouwer Gregori Pototski dat bij deze gelegenheid door de beruchte kleinzoon van Elena Sergejevna en Jevgeni Sjilovski werd onthuld.

Producer Irina Afanasjeva zei dat de teksten van de musical reeds vertaald werden in het Engels, en dat de eerste nummers ook reeds in het Engels werden opgenomen met het oog op een internationale doorbraak. De vraag is echter of, behoudens de visuele effecten, dit spektakel daar de kwaliteiten voor heeft. In Sint-Petersburg waren de voorstellingen volledig uitverkocht, maar volgens de portaalsite Fontanka.ru heeft dat alleen te maken met een slim opgeblazen hype. «Ga gerust kijken», schreven ze, «maar vergeet Boelgakov», en ze zouden wel eens gelijk kunnen hebben. Het is alsof je een hele avond naar het Eurovisie Songfestival kijkt, maar dan de hele tijd naar dezelfde (Finse) groep en hetzelfde (Moldaafse) liedje. Er zijn mensen die dat graag doen, maar ik ben niet één van hen.

In 2006 heeft de beroemde Britse componist Sir Andrew Lloyd Webber laten weten dat hij ervan af zag om een musical te maken van De meester en Margarita. Daarmee heeft hij méér respect getoond voor de integriteit van de culturele erfenis van Boelgakov dan de kleinzoon van Elena Sergejevna en Jevgeni Sjilovski.


Meesters in nepnieuws

De producenten van deze musical komen geregeld in de actualiteit om niet zo fraaie redenen. Reeds herhaalde keren verspreidden zij op nogal bombastische wijze berichten die later niet waar bleken te zijn.

In 2015 zou er een Amerikaanse versie op Broadway komen, in 2016 luidde het dat de Amerikaanse acteur Kevin Spacey een rol zou spelen in de musical. Twee jaar later, op 31 januari 2018, kondigden ze trots aan een contract te hebben getekend met de Italiaanse actrice en model Monica Bellucci voor het spelen van de rol van Margarita. En in februari 2019 zou er een contract worden gesloten met de Canadees-Amerikaanse acteur Jim Carrey, die de rol van Woland zou spelen. Niets daarvan bleek enige grond van waarheid te hebben. Bij de berichten over Monica Bellucci en Jim Carrey hadden ze hun gezichten gefotoshopt op oude affiches van de musical om de aankondigingen echt te doen lijken.


[1] De kinderen van luitenant Schmidt is een fictieve organisatie van oplichters die voorkomt in de satirische roman Het Gouden Kalf, geschreven door Ilja Ilf (1897-1937) en Jevgeni Petrov (1903-1942) in 1931.

De leden van deze organisatie stellen zich voor als kinderen van luitenant Schmidt, een held van de Russische Revolutie van 1905. Het Gouden Kalf is gesitueerd in het Rusland van de jaren 1920 en het uitgangspunt is dat in die tijd een groot aantal nep-familieleden van Karl Marx, Prins Kropotkin en andere revolutionaire figuren rondzwierven in het land om van goedgelovige Sovjet-ambtenaren geld los te peuteren. Omdat hun aantal snel groeide, en ze elkaars kansen niet wilden bederven, «verenigden» ze zich. Alleen was het moeilijk om de echte kinderen van Schmidt’s in het spel te betrekken. Toen ze uiteindelijk overeenkwamen, bleek luitenant Schmidt «dertig zonen te hebben, variërend in leeftijd tussen 18 en 52 jaar, en vier dochters, onaantrekkelijk en niet zo jong meer».

Sindsdien is de uitdrukking Kinderen van luitenant Schmidt uitgegroeid tot een Russisch cliché voor diverse frauduleuze bedrijven en mensen die gebruik maken van valse voorwendsels om geld te krijgen, bijvoorbeeld door te beweren dat ze een oorlogsveteraan zijn of een «slachtoffer van Tsjernobyl».

 

Deze pagina delen |