De meester en Margarita - Vladimir Bortko

Master i Margarita - Vladimir Bortko

Nederlands > Adaptaties > Films > TV-reeksen > Vladimir Bortko

De tiendelige TV-reeks van regisseur Vladimir Bortko die einde 2005 op het Russische Telekanal Rossija werd uitgezonden, scoorde ongekende kijkcijfers.

Het was de tweede poging van regisseur Vladimir Bortko om Boelgakovs meesterwerk te verfilmen. In 2000 was hij reeds benaderd geweest door de Kino-Most filmstudio, die met het concurrerende kanaal NTV verbonden is, maar op het laatste ogenblik lukte het bedrijf er niet in om tot een overeenkomst te komen met Sergej Sjilovski, kleinzoon van Boelgakovs derde vrouw Elena Sergejevna Sjilovskaja, en eigenaar van de rechten. Nu met Rossija lukte het wel. En het gebeurde niet onopgemerkt.

Dit méér dan acht uur durende TV-epos kreeg veel kritiek, of ten minste scepsis, nog vóór het werd uitgezonden. Het leek wel alsof de Boelgakov die-hards zich opstelden als moderne Latoenski's door heiligschennis te verwijten aan een werkstuk dat ze zelf nog niet gezien hadden. Maar misschien was dat eerder omwille van de gigantische publiciteitsmachine die op gang was gebracht om de serie te promoten, en die de vrees kon wekken dat het om een grootschalige, maar oppervlakkige Hollywood-achtige productie zou gaan. Gelukkig bleek dat niet het geval: de reeks was veel beter dan de critici hadden gevreesd.

In tegenstelling tot bijna alle vorige schermbewerkingen volgde regisseur Vladimir Bortko (°1946) het boek zeer zorgvuldig. Als je 10 maal 52 minuten ter beschikking hebt kan dat uiteraard iets beter dan wanneer je een film van 90 minuten moet afleveren. De opzet van een TV-reeks bleek een ideaal formaat om een ingewikkeld, multidimensioneel werk met veel verschillende personages te behandelen. Bortko had op dat vlak al eerder zijn talent bewezen met zijn TV-adaptatie van De Idioot van Fjodor Dostojevski in 2003. Hij had trouwens ook eerder al een ander werk van Boelgakov verfilmd: Hondehart, in 1988. Hij respecteert de dialogen bijna woord voor woord omdat, zo vertelde hij, Boelgakov zelf de roman haast als een scenario had geschreven.

Ik was bijzonder sceptisch toen ik de dvd in het winkelrek bij дом книги (Dom Knigi) of het Boekenhuis in Moskou zag liggen in januari 2006. Maar de nieuwsgierigheid was groter dan de scepsis en, eerlijk gezegd, reeds bij het bekijken van de eerste beelden was ik aangenaam verrast. Het begint al bij de Patriarchvijver met de ontmoeting van Woland met Ivan en Berlioz. Deze scène, en ook de eerste confrontatie tussen Pilatus en Jesjoea Ha-Notsri zjn niet alleen erg mooi in beeld gebracht en goed geacteerd, maar stemden bovendien nog redelijk goed overeen met het beeld dat ik in mijn hoofd had toen ik voor de eerste keer het boek las.

De drie lagen van het boek worden méér dan behoorlijk weergegeven, met een goed gehanteerde afwisseling van kleur en zwart-wit. De acteurs zijn bijznder goed gecast en zetten hun personages zo getrouw aan de geest van de roman neer dat zelfs de grootste sceptici hebben ingebonden en dat ondanks het grote populaire succes van de serie - op 29 december 2005 werden er 80 miljoen kijkers gemeten.

Moet ik minpunten vinden? Hm... ik miste enkele figuren die het boek kleur gaven, zoals dokter Koezmin en de duivelse Abaddon. En ook de figuur van Behemoth viel eerlijk gezegd wat tegen. Met de huidige technologieën had dat zeker beter gekund, maar voor de rest kan ik alleen maar besluiten dat, al is het «maar» TV, deze reeks zeker niet ontgoochelt en waarschijnlijk als grote verdienste zal hebben dat Boelgakov nu een véél groter publiek zal gehad hebben dan hij ooit met zijn boeken had kunnen bereiken.

Trivia

Regisseur Bortko hield niet van de stem van acteur Aleksandr Galibin, die de rol van de meester vertolkt. Zijn stem is dan ook niet te horen in de film. Acteur Sergej Bezroekov, die de rol van Jesjoea speelde, nam in de nasynchronisatie de stem van de meester voor zijn rekening. En er waren nog méér stemmen die door andere acteurs werden ingesproken. Om alleen de belangrijkste op te noemen: de rol van Aloisi Mogarytsj werd gespeeld door acteur Gennadi Bogatsjov, maar we horen de stem van de acteur Andrei Toloebejev. En Afranius, gespeeld door de Litouwse acteur Liubomiras Laucevičius, kreeg de stem van Oleg Basilasjvili, de acteur die Woland speelde.

Een aantal gebeurtenissen die, na de opnamen, te beurt vielen aan de acteurs uit deze reeks, blijven bij veel Russen voeding geven aan de idee dat er een vloek rust op diegenen die zich met een adaptatie van De Meester en Margarita inlaten. Sommige acteurs stierven op jonge leeftijd, anderen in mysterieuze of zelfs verdachte omstandigheden.

Klik hier voor een overzicht van alle plotselinge en vermoedelijke sterfgevallen

Ondanks het feit dat de stad Moskou een belangrijke rol speelt in de roman, werden de scènes uit de jaren ‘30 voor deze TV-reeks in Sint-Petersburg gedraaid. «Het Sint-Peterburg van vandaag lijkt veel meer op het Moskou van de Stalinperiode dan het Moskou van vandaag», zei Vladimir Bortko. De Bijbelse scènes werden opgenomen in Bulgarije en op de Krim, in Oekraïne.

De dialoog uit hoofdstuk 5 tussen de personages «bij het gietijzeren hek van Gribojedov» over de kwaliteit van het restaurant in het schrijvershuis wordt in de reeks niet gevoerd door de personages Amvrosi en Foka. Vladimir Bortko verving hen door de personages van Grigori Rimski en Stjopa Lichodejev.

Een belangrijk element uit de roman is het feit dat de meester geen naam heeft. Maar wanneer Behemoth in episode 8 van deze reeks het manuscript van de roman aan de meester teruggeeft, zien we het titelblad met de naam van de auteur - Maksoedov Nikolaj Afanasievitsj. Dat is de naam van het hoofdpersonage uit Boelgakovs Theatrale roman, die in het Nederlands werd vertaald als Zwarte sneeuw, en die ook aan de meester werd gegeven door regisseur Aleksandar Petrović in zijn verfilming in 1972.

Net zoals de beroemde Britse filmregisseur Alfred Hitchcock (1899-1980), had Vladimir Bortko de gewoonte om in zijn films een zogenaamde cameo of glimprol te spelen. In deze serie verschijnt hij gedurende 40 seconden in beeld in de tweede episode als de postbode die in Kyiv aan Maksimilian Andrejevitsj Poplavski, de oom van Berlioz, het telegram over de dood van zijn neef aflevert.